Yapma Destan Nedir?
Yapma destan, yazarları belli olan, yakın geçmişte yaşanan olayları işleyen bir edebi türdür. Bu destanlar, yazılı olarak kaleme alınmış, toplumu derinden etkileyen olaylardan esinlenerek oluşturulmuştur. Yapma destanlar, gerçek destanlara benzetilen özelliklere sahip olup, olağanüstü durumlara daha az yer vermektedir.
Bir yapma destanın oluşması için, olayların şair tarafından duygusal ve sanatsal bir biçimde aktarılması gerekmektedir. Yazar, toplumsal olaylara bir bakış açısı sunarken, geçmişte yaşanan olayları bireysel deneyimlerle harmanlayarak destanı oluşturur. Bu bakımdan yapma destanlarda yazarın kişisel yorumları, benzetmeleri ve duygu yoğunluğu önemli bir yer tutar.
Türk Edebiyatında yapma destan örnekleri arasında Yazıcıoğlu Ali’nin ‘SelçukNamesi’ gibi eserler bulunmaktadır. Bu destan, tarihi olayların anlatımıyla oluşturulmuş ve edebi bir değer kazanmıştır. Yapma destanın en karakteristik özelliklerinden biri, hangi olayın yazıldığını belirtmesi ve okuyucunun bu olaylarla daha rahat bağ kurabilmesidir.
Yapma Destanın Özellikleri
Yapma destanların belirgin özellikleri vardır. Bu özellikler, yapılarını ve içeriklerini anlamak açısından önemlidir:
- Yazarın Belirginliği: Deskanın yazarı her zaman bellidir ve bu, ona özgün bir kimlik kazandırır.
- Yakın Zaman Olaylarına Odaklanma: Yapma destanlar, geçmişteki olaylardan ziyade daha yakın tarihte meydana gelen olaylara yer verir.
- Toplumsal Etki: Yazılan destanlar, genellikle toplumun hafızasında iz bırakan, topluma yön veren olaylar üzerine kuruludur.
- Olağanüstü Unsurların Azlığı: Yapma destanlarda olağanüstü durumlara daha az yer verildiği için, gerçeklikten kopmadan daha gerçekçi bir anlatım tercih edilir.
- Benzetme ve Simgeler: Yapma destanlar, yazarın sanatkarlığını sergilemek için benzetmeler ve simgeler kullanır.
Bunların yanı sıra, yapma destanlar genellikle yazılı bir üsluba sahiptir, bu da onların edebi bir biçim kazanmasına neden olur. Bu özellikler, yapma destanı doğal destanlardan ayıran en önemli unsurlar arasında yer almaktadır.
Yapma Destanın Oluşum Aşamaları
Yapma destanların oluşumunda birkaç aşama bulunmaktadır. Bu aşamalar, geleneksel olarak bütün destanlar için geçerli olabilecek niteliktedir:
- Doğuş Aşaması: Bu aşamada, toplumu etkileyen olaylar ve kahramanlar gözlemlenir. Bir olayın veya kişinin önem taşıdığı düşünülürse, destanlaşma süreci başlar.
- Yayılma Aşaması: Destanın hikayesi, halk arasında ağızdan ağza yayılır. Bu, sözlü gelenek ile gerçekleşir. Sözlü gelenekte taşınan hikaye, zamanla farklı şekillerde halk arasında aktarılır.
- Yazılış Aşaması: Global veya yerel bir şair, ağızdan ağıza dolaşan hikayeyi kendi üslubuyla yazıya geçirme aşamasıdır. Bu aşama, destanın kalıcı hale gelmesini sağlar.
Bu aşamalar, hem yapma hem de doğal destanların genel oluşum sürecine işaret eder. Her iki tür de benzer bir gelişim gösterirken, yapma destanlar daha çok bireysel yaratıcılığı ve edebi yetkinliği ön planda bulundurur.
Yapma Destanlara Örnekler
Yapma destanlar, hem Türk hem de dünya edebiyatında önemli örneklere sahiptir. İşte bu destanlardan bazıları:
Dünya Edebiyatından Yapma Destanlar
Kayıp Cennet: Milton’un yazdığı bu eser, insanın cennetten kovuluşu ve Tanrı’nın şeytanla mücadelesini anlatıyor. Yapma destan özelliklerini taşır ve derin bir felsefik içerik barındırır.
Kurtarılmış Kudüs: İtalyan yazar Tasso’nun eseri, I. Haçlı Seferi sırasında Kudüs’ün alınışını ele alır. Hem tarihsel hem de edebi bir derinliğe sahiptir.
İlahi Komedya: Dante’nin eseri, öteki dünyaya yapılan bir yolculuğu anlatırken, aynı zamanda dönemin sosyal ve politik yapısını yansıtır.
Türk Edebiyatından Yapma Destanlar
Çanakkale Şehitlerine: Mehmet Akif’in bu eseri, Çanakkale Savaşı’nın kahramanlıklarını ve fedakarlıklarını ön plana çıkaran bir yapma destandır.
Üç Şehitler Destanı: Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın kaleme aldığı bu eser, Kurtuluş Savaşı’nı konu alır ve milli duyguları yoğun bir şekilde ifade eder.
Kuvayi Milliye Destanı: Nazım Hikmet’in eserinde, Kurtuluş Savaşı’nın halk hareketleri ve direniş unsurları ele alınmıştır. Bu eser de güçlü bir sosyal mesaj taşır.
Sonuç
Yapma destanlar, edebiyatımızda ve dünya edebiyatında önemli bir yere sahiptir. Toplumsal olayları ve kahramanlıkları konu alan bu eserler, yazılı edebiyatın en etkileyici örneklerini sunarak, tarihe vurgu yapar. Her yazar, kendi perspektifini bu destanlar aracılığıyla sunarken, hem tarihi hem de bireysel duyguları bir araya getirir.
Yapma destanların, yalnızca edebi bir tür değil, aynı zamanda kültürel bir miras olduğunu unutmamak önemlidir. Bu eserler, geçmişi anma ve onurlandırma işlevi görürken, zamanda yolculuk yapmamıza olanak sağlar. Gelecek kuşaklara aktarılacak olan bu destanlar, kimliğimizin ve kültürel değerlerimizin bir parçası olarak yaşamaya devam edecektir.