İsimler cümle içinde bulundukları yere göre farklı görevlerde bulunabilirler. İsimlerin cümledeki görevlerine göre adlandırılmasına “isim halleri” denir.
İsim halleri şunlardır:
- Nominatif (yalın hal)
- Genitive (tamlayıcı hal)
- Dative (yönelme hal)
- Accusative (belirtisiz nesne)
- Ablative (aydınlık hali, çıkış noktası, ayrılma)
- Locative (bulunma hali, -de/-da hali)
Türkçede altı hal vardır. Bunlar: Yalın hal, tamlayan hal, yönelme hali, belirtisiz nesne, çıkış noktası hali, bulunma hali olarak adlandırılabilir.
Yalın Hal (Nominatif)
Bu hal cümlede öz olarak kullanılan isimler veya fiillerle birlikte kullandıkları zamandaki hali olarak düşünülebilir.
Yalın Hal Eki
- Yalın haldeki bir isme ek getirilmez.
- Cümlede öz olarak kullanılan isim veya fiilin birlikte yazıldığı zamandaki hali ya da cümlede öz olarak kullanılan isimlerdir.
Yalın Hal Örnekleri
- Ali sinemaya gitti.
- Ali bir kitap okuyor.
- Kediler çok tatlı.
- Deniz çok dalgalı.
Yalın Hal ile İlgili Bilinmesi Gerekenler
- Yalın haldeki bir isim çoğul olursa “-lar/-ler” eki getirilir.
- Yalın haldeki bir isim “-a” ve “-e” ünlü daraltma kurallarına göre alt eki alabilir.
- Yalın haldeki bir ismin cümlede yüklem olarak kullanılması durumunda fi ya da fi grubu bu isimden sonra gelir.
- Cümlede yüklem bir fi ise yüklemden sonra isim ya da zamir gelirse bu isim ya da zamir genellikle yalan halinde kabul edilir.
Öznenin Cümlede Yüklem Olması Durumunda
- Eğer özne cümlede yüklem olarak kullanılırsa, yüklem altı hal eki alır.
- Eğer yüklem bir fi grubu ise cümlenin öznesi genellikle yalan halde kabul edilir.
Cümle Yüklem Durumuna Göre İki Gruba Ayrılır
- İzmir, Türkiye’nin en sıcak şehri.(İzmir – özne / Türkiye’nin en sıcak şehri – yüklem)
- Türkiye’nin en sıcak şehri İzmir’dir. (Türkiye’nin en sıcak şehri – özne / İzmir’dir – yüklem)
Tamlayan Hal (Genitive)
Bu hal eklendiği ismin cümlede belirtme veya tamlama olarak kullandığı hali veya cümledeki görevine denir.
Tamlayan Hal Ekleri
- -in, -ın, -un, -ün / -lı, -li, -lı
Tamlayan Hal Örnekleri
- Ali’nin kitabı masada.
- Kedinin sütü döküldü.
- Pencereli ev yıkıldı.
Yönelme Hal (Dative)
Bu hal eklendiği ismin cümlede nesne olarak kullanıldığı ya da fi tarafından meydana getirilen harekete katıldığı durumu ifade eder.
Yönelme Hal Eki
- -e, -a, -ye, -ya
Yönelme Hal Örnekleri
- Sinemaya gidiyorum.
- Ali, Ayşe’ye kitap veriyor.
- Kedim süt döküldü.
Belirtisiz Nesne (Accusative)
Bu hal eklendiği ismin fi tarafından belirlenen durumu veya cümlede nesne olarak kullanıldığı hali ya da kısaca fiin aklına getirdiği durumu ifade eder.
Belirtisiz Nesne Eki
- -i, -ı, -u, -ü
Belirtisiz Nesne Örnekleri
- Kitabı masaya koydum.
- Pencereyi açar mısın?
- Kedim sütü içiyor.
Ayrılma Hali (Çıkış Noktası Hali) (Ablative)
Ayrılma durumu ifade eden bu hal eklendiği ismin cümledeki çıkış noktası ya da ayrılma durumu ifade eden hali ya da kısaca “-dan/-den” anlamındaki hal olarak düşünülebilir.
Ayrılma Hali Eki
- -dan, -den, -a, -e’den, -tən, -dən
Ayrılma Hali ile İlgili Bilinmesi Gerekenler
- Ayrılma halinde çoğul ek “-lar/-ler” ve hal ekleri aynı zamanda kullanılabilir.
- Ayrılma halinde ek getirilmiş olan ismin önüne genellikle tekrar bir ek getirilmez.
- Ayrılma halinde iki veya daha fazla ek aynı isim üzerinde sırasıyla kullanılabilir.
Ayrılma Hali Örnekleri
- Evin kapısından çıkıyor.
- Kedim sütü masanın kenarından içiyor.
Bulunma Hali (-de/-da Hali) (Locative)
Bu hal eklendiği ismin cümlede bulunma durumu ifade eden ya da eklendiği ismin bulunduğu yer veya zaman anlamına gelen hali olarak düşünülebilir.
Bulunma Hali Ekleri
- -de, -da, -te, -ta
lmi
Bulunma Hali ile İlgili Bilinmesi Gerekenler
- Eğer buluma halinde cümlede yüklem nesnesiz kullanılırsa cümlenin yüklemi yalan halinde kabul edilir.
- Eğer cümlede yüklem bir fi grubu ise cümlenin öznesi genellikle buluna halinde kabul edilir.
- Eğer buluma halinde ek getirilmiş olan ismin önüne tekrar ek getirilmez.
Bulunma Hali Örnekleri
- Evin kapısı açık.
- Masanın üzerinde kitap var.
- Kedim sütü masanın üstünde içiyor.
lmi