Serbest şiir; şiir kurallarına bağlı kalınmadan, serbest bir şekilde yazılan şiir türüdür. Şiirin kuralları olan ölçü ve kafiyeden serbest bir biçimde yararlanılır. Duygu ve düşüncelerin, hayal gücünün serbest bir şekilde kâğıda dökülmesiyle oluşan bu şiir türünde genellikle hece ölçüsü kullanılır. Serbest şiir, Nazım Hikmet tarafından Türk edebiyatına kazandırılmıştır. Cahit Külebi, Atilla İlhan, Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday, Fazıl Hüsnü Dağlarca gibi Türk edebiyatının önemli isimleri serbest şiir türünde eserler vermiştir.
Serbest Şiir Özellikleri
Serbest şiirin özellikleri şunlardır:
-
Ölçü: Serbest şiirde ölçü yoktur. Şair, dilediği gibi yazabilir.
-
Kafiye: Kafiye zorunlu değildir. Şairin isteğine bağlı olarak kafiye kullanılabilir.
-
Söz Sanatları: Söz sanatlarına bolca yer verilir. Şair, hayal gücünü ve yaratıcılığını kullanarak okuyucunun zihninde güçlü imgeler oluşturur.
-
Duygu ve Düşünceler: Duygu ve düşünceler serbest bir şekilde ifade edilir. Şairin iç dünyası ve gözlemleri ön plandadır.
-
Hayal Gücü: Hayal gücü ve yaratıcılık serbest şiirin temel unsurlarıdır. Şair, alışılmış kalıpların dışında özgürce yazabilir.
-
Nazım Birimi: Dörtlük, beşlik, altılık gibi nazım birimleri kullanılmaz. Şair, dilediği gibi dize uzunluğu belirleyebilir.
-
İşlenen Konular: Aşk, doğa, toplum, insan, evrensel sorunlar gibi geniş bir yelpazede konular işlenebilir.
-
Dilin Kullanımı: Dil, günlük konuşma diline yakın bir şekilde kullanılır. Ancak söz sanatları sayesinde dilin estetik yönü de ön plandadır.
Serbest Şiir Nasıl Yazılır?
Serbest şiir yazarken dikkat edilmesi gereken bazı noktalar şunlardır:
-
Konu Seçimi: Serbest şiirde birçok farklı konu işlenebilir. Aşk, doğa, insan ilişkileri, toplumsal sorunlar gibi geniş bir yelpazede konu seçimi yapılabilir.
-
Duygu ve Düşünceler: Şiirdeki duygular ve düşünceler genellikle şairin kişisel deneyimlerinden ve gözlemlerinden beslenir. Şair, kendi iç dünyasını yansıtarak okuyucuyla bir bağ kurar.
-
Gözlem: Şairin çevresini dikkatle gözlemlemesi önemlidir. Doğa manzaraları, insan ilişkileri veya toplumsal olaylar üzerine yapılan gözlemler, serbest şiirin temelini oluşturur.
-
Hayal Gücü: Hayal gücü, serbest şiirin en önemli unsurlarından biridir. Şair, kelimeleri özgürce kullanarak okuyucunun zihninde güçlü imgeler oluşturur.
-
Dil ve Anlatım: Serbest şiirde dil genellikle sade ve anlaşılırdır. Ancak şairin kelime seçimleri ve anlatım tarzı, şiire estetik bir değer katar.
-
Dize Uzunluğu: Serbest şiirde dize uzunluğu şairin tercihine bağlıdır. Kimi dizeler kısa ve öz olabilirken, kimi dizeler daha uzun ve detaylı olabilir.
-
Söz Sanatları: Serbest şiirde mecaz anlamı ön plana çıkaran söz sanatlarına sıkça rastlanır. Kişileştirme (personification), benzetme (simile), abartı (hyperbole) gibi söz sanatları serbest şiirde yaygın olarak kullanılır.
-
Yapısal Unsurlar: Serbest şiirde dörtlük, beşlik gibi nazım birimleri kullanılmaz. Şair, dilediği şekilde dize ve satır uzunluğu belirleyerek özgürce yazabilir.
Serbest Şiir Örnekleri
1) “O Belde” – Neyzen Tevik
Yüreğimde umutlar var
Ama güneş yok O Belde’de
Ve gökyüzünde yıldızlar
Ama ay yok O Belde’de
Ve gözlerde sevgiler var
Ama bakışlar yok O Belde’de.
2) “Yalnızım” – Orhan Veli Kanık
Yalnızım… Sözler yetmiyor,
Kelimeler engel oluyor.
Hayal bile seni anlatmaya,
Yüreğim yetmiyor… Yalnızım…
3) “Ağlamak” – Cemal Süreya
Ağlamak
dokuz harfli bir kelime,
dokuz damla yaş…
Ağlamak
dünyanın en güzel
yedi harfli kelimesidir…
4) “Bir Gün” – Cahit Külebi
Bir gün,
hava güzel
güneşli olacak,
bütün kapılar açılacak,
tüm kuşlar,
tüm çocuklar,
tüm anneler,
tüm babalar çıkacak dışarı…
5) “Evimiz” – Melih Cevdet Anday
Evimiz, ben seninle birlikte otururken,
dört duvarı var İstanbul’un…
Evimiz, ben seni özlerken,
yıldızları var gökyüzünde…
Evimiz, ben seni sevdiğim için,
yer yüzünde hayatı var…
6) “Ağla Gözlerim” – Özdemir Asaf
Ağla gözlerim!
Ben de sevdiğimle beraber ağlayayım…
Ağla gözlerim!
Ben de sevdiğimle beraber ağlayayım…
Beni sevmediği için değil,
benden çok uzak olduğu için ağlayayım…
7) “Bir Gün” – Atilla İlhan
Bir gün mutlaka geleceksin diye bekledim,
gökyüzü yağmurlu,
güneş bulutlu,
rüzgar hafif esiyor diye bekledim.
Yıldızlar kaybolmasın diye gökyüzünden,
yer çekmesin diye yıldızlardan,
dilimi ısırdım bekledim…
8) “Kendiliğinden Geliyorsun” – Orhan Veli Kanık
Kendiliğinden geliyorsun,
daha ben seni çağırmadan.
Her zaman geldiğin gibi yine
her zaman geldiğin gibi yine
daha ben seni çağırmadan…
Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1) Serbest şiir nedir?
Serbest şiir; ölçü ve kafiye gibi geleneksel şiir kurallarına bağlı kalmadan, duygu ve düşüncelerin serbestçe ifade edildiği şiir türüdür.
2) Serbest şiirin özellikleri nelerdir?
Serbest şiirde ölçü yoktur, dize uzunluğu serbesttir, kafiye zorunlu değildir ve bolca söz sanatı kullanılır.
3) Serbest ölçü nedir?
Serbest ölçü; geleneksel ölçülerin (hece veya aruz) kurallarına uyulmadan yazılan dörtlük veya bent biçimindeki nazım türüdür.
4) Serbest nazımda kafiye olur mu?
Serbest nazımda kafiye zorunlu değildir ama istenirse kullanılabilir.