Toplumsal hayatımızda karşımıza sıkça çıkan “Önyargı nedir ve ne tür örnekleri vardır?” sorularına cevap vererek önyargının ne olduğunu, önyargı türlerini ve önyargı örneklerini bu yazımızda sizler için derledik.
Önyargı Nedir?
Bireylerin bir nesneye, konuya veya kişiye karşı duyulan olumsuz hissiyatın araştırma veya deneyimle doğrulanmadan önceden oluşturulmuş düşünceleler olması durumudur. Toplumsal hayatta oldukça sık karşılaşılan önyargı çoğunlukla yanlış varsayımlardan kaynaklanır.
Önyargı; ten, dil, din, ülke, cinsiyet, yaş ve engel durumu gibi toplumsal normlara göre oluşturulan önyargılı yargılardır. Kişiler bu önyargıları sorgulamadan kabul eder ve hayatına bu şekilde devam eder.
Bu yargılar genellikle toplumda baskın olan görüşlerdir. Bu sebepten kişiler, önyargı oluşturulan grup veya kesimde yer alıyorsa bu yargılara sorgusuz sualsiz inanır. Toplumun oluşturduğu bu yargılar, bireylere önyargı olarak geri döner.
Bir nesne, konu ya da kişi için duyulan olumsuz hissiyatın deneyimle doğrulanmadan oluşturulmuş düşünceler olması durumu olan önyargının İngilizce karşılığı prejudice olarak bilinir.
Önyargının Unsurları Nelerdir?
Dolaylı yoldan da olsa bir nesne, konu ya da kişi için olumsuz bir yargının duyulması durumu olan önyargının unsurları şöyledir:
- Bilişsel unsur: Önyargının bilişsel boyutunu temsil eder. Kişinin bir grup hakkında sahip olduğu olumsuz inançları ifade eder.
- Duygusal unsur: Önyargının kişinin duygularını nasıl şekillendirdiğini gösterir. Önyargı inançlardan beslenerek nefret, korku ve güvensizlik gibi duyguları ortaya çıkarır.
- Davranışsal unsur: Kişinin önyargıları nedeniyle sergilediği davranışları ifade eder. Kişinin bir gruba karşı ayrımcılık yapması veya fiziksel olarak zarar vermesi bu kısma dahildir.
Önyargının Etkileri Nelerdir?
Etkili bir şekilde düşünme biçimini engelleyen önyargının etkileri şu şekilde sıralanır:
- Toplumsal ayrımcılık: Önyargılar, belirli gruplara yönelik olumsuz tutum ve inançlarla toplumsal ayrımcılığa yol açar. Bu durum, eğitim, sağlık hizmetleri, istihdam ve konut gibi alanlarda eşitsiz muameleye neden olabilir.
- Şiddet ve nefret suçları: Önyargılar, belirli gruplara yönelik şiddet ve nefret suçlarının artmasına yol açabilir. Bu durum, etnik gruplar, dini topluluklar veya cinsiyete dayalı olabilir.
- Psikolojik etkiler: Mağduriyet yaşayan gruplar üzerinde stres, kaygı ve düşük özsaygı gibi psikolojik etkilere yol açar.
- Sosyal uyumun bozulması: Toplum içinde güvensizlik ve düşmanlık duygularının yayılmasına neden olarak sosyal uyumu olumsuz etkiler.
Önyargı Türleri Nelerdir?
Toplumun genel görüşü baskın olduğundan kişiler, ten rengi, cinsiyet, yaş ya da engel durumu gibi toplumsal normlara göre oluşturulan önyargılı yargılara sorgusuz sualsiz inanır.
Yanlış varsayımlardan kaynaklanan önyargı türleri şöyledir:
- Tin/Engel durumu: Çocukluk döneminde yaşanan travmalar sonucunda oluşan tin öngargısı; yapılan spora ya da aktiviteye göre değişiklik gösterir. Yapılan aktivite spor ise sporda engeli olan bireylere; müzik ise müzikte engeli olan bireylere yönelik olur. Tin/engelin ne olduğu bilinmediği için bu durum daha çok önyargı şeklinde ortaya çıkar.
- Cinsiyet: Kadınların sadece ev işleriyle ilgilenmesi ya da erkeklerin duygularını göstermemesi gerektiğine yönelik olan cinsiyet öngargıları toplumsal normlardan kaynaklanır.
- Cinsellik: LGBTİ bireylerin toplumsal normlara uymadığı için ortaya çıkan cinsellik öngargıları; onların davranışlarıyla ilgili yanlış yargılara sebep olur.
- Din: Farklı dinlere sahip olan kişilerin birbirine uymadığına yönelik olan önyargılar, kişiler arasındaki bağın kopmasına sebep olur.
- Tam: Tam bir kelimesinin geçmesi bile yeni tanıştığımız insanlarda oluşan önyargıdır. Örneğin; tam da bu saatte mi geldin?
- Elli: Henüz genç sayılabilecek olan kişilere atfedilen önyargıdır. Örneğin; elli yaşında daha ne genç!
- Yüz: Yüz ifadesi bozuk olan kişilerin duygusal olarak sorunlu olduğuna yönelik oluşturulan yargıdır.
Önyargı Örnekleri Nelerdir?
Eğer bir kişi yalnızca ten rengi nedeniyle farklı bir etnik grup hakkında olumsuz düşüncelere sahipse bu durum önyargıya girmektedir.
Ayrıca kadınların sadece ev işleriyle ilgilenmesi gerektiğine dair düşünce de bir cinsiyet önyargısı örneği olarak bilinmektedir.
Önyargı örnekleri şu şekilde sıralanır:
- Tin/Engel durumu: “Spor yapan engellilerin spordan sonra tin/engeli olmayacak.” cümlesi öngargılı bir yargıdır.
- Cinsiyet: “Kadınlar sadece ev işlerini yapmalı.” ya da “Erkekler duygularını göstermemeli.” şeklindeki yargılar cinsiyet öngargılarıdır.
- Cinsellik: “LGBTİ bireyler toplumun normlarına uymuyor.” ya da “Onlar normal değil.” şeklindeki düşünceler cinsellik üzerine yapılan öngargılardır.
- Din: “Aleviler sokağa çıkmaz.” veya “Hristiyanlar Müslüman olmaz.” şeklindeki düşünceler din üzerine yapılan ayrımcılıklardır.
- Davranışa ve karaktere göre yapılan önyargılar: “Dikkatli ol o adam dolandırıcıdır.” ya da “Yavaş konuşuyor, kesin temkinli para harcıyor.” gibi yargılar davranışlara göre karakter çıkarmak ve dolayısıyla öngargıda bulunmak olur.
Tin/Engel Durumu ile İlgili Önyargı Örneği
Aşağıdaki örnekler “Tin/Engel Durumu ile İlgili Önyargılar” başlığında bahsedilen bu tip önyargılara örnek teşkil etmektedir.
- Engelli çocuklar sadece eğlenceli aktiviteler yapabilirler.
- Engelli çocukların hayalleri gerçekleşmez.
- Sadece engelli çocuklar dans edebilir.
- Sadece engelli çocuklar müzik aletini iyi çalabilir.
- Sadece engelli çocuklar resim çizebilir.
- Engelli çocuklar bisiklete binemez.
- Engelli çocuklar kitap okuyamaz.
- Sadece engelli çocuklar tiyatro oynayabilir.
- Engelli çocukların aileleri birbirine uymaz.
- Sadece engelli çocukların aileleri zengindir.
- Sadece engelli çocukların ebeveynleri yaşlıdır.
- Sadece engelli çocukların ebeveveynleri fakirdir.
Cinsiyet ile İlgili Önyagı Örneği
- Erkekler futbol oynamalı, kadınlar oynamamalı.
- Kız çocukları erkek çocuklarından daha başarısızdır.
- Kız çocukları erkek çocuklarına göre daha çabuk evlenmelidir.
- Kızların liseyi bitirmesi yeterlidir, erkekler üniversite de okumalıdır.
- Kadınların çalışması ayıp sayılmalıdır.
- Kadınlar sadece ev işlerini yapmalıdır.
- Erkekler para kazanmalıdır; kadınlar harcamalıdır.
- Kadınlar erkeklerden daha fazla makyaj yapmalıdır.
- Kadınlar erkeklerden daha kısa boylu olmalıdır.
- Kadınlar erkeklerden daha fazla manikür pedikür yaptırmalıdır.
Cinsellik ile İlgili Önyagı Örneği
- LGBTİ bireyler toplumun normlarına uygun davranmazlar.
- LGBTİ bireylerin ailesi düzgün yetiştirmemiştir.
- LGBTİ bireylerin dini inancı yoktur.
- LGBTİ bireylerin toplumda yeri yoktur.
- LGBTİ bireylerin davranışları sapkınlıktır.
Dine Göre Yapılan Önyagı Örneği
- Aleviler dini kurallara uymazlar.
- Aleviler Müslüman olmazlar.
- Alevilerin dini inancı yoktur.
- Alevilerin eğitimi zayıftır.
- Alevilerin aile değerleri yoktur.
- Alevilerin kadınları çalışmaz.
- Alevilerin erkekleri eşlerini aldatır.
- Alevilerin çocukları sokağa çıkmaz.
l
l
l
l
l
l