Çocuklarda duygusal gelişim, bebeklik döneminden itibaren başlar. Bebekler ihtiyaçları giderildiğinde mutlu, huzursuz hissettiklerinde ağlarlar. Bu aşamada temel amaç, bebeğin ihtiyaçlarını anlayıp, ona göre tepki verebilen birinin (ebeveyn) olmasıdır. Zamanla bebekler, çevrelerinden daha fazla insanı tanımaya başlayarak farklı yüz ifadelerini ve sesleri algılar. Ebeveynlerin onlara sağladığı güvenli bağlanma, bebeklerin kendilerini güvende hissetmelerine ve sosyal duygusal olarak gelişmelerine yardımcı olur. Okul öncesi dönemde ise çocuklarda duygusal gelişim daha karmaşık bir hal alır. Farklı duyguları tanımaya başlayan çocuk, kendi duygularını ve başkalarının duygularını tanımayı öğrenir ve kontrol etmeyi geliştirir.
Okul Öncesi Duygusal Gelişim Süreci
Okul öncesi çocuklarda duygusal gelişim, karmaşık bir süreçtir. Bu süreç içerisinde çocuklar farklı duygu ve davranışları tanır hale gelir, kendi duygu ve davranışlarını kontrol etmeyi öğrenir ve başkalarının duygularını anlamaya başlayarak empati kurabilirler.
Bu sürecin her çocuğun kendi gelişim düzeyine ve içinde bulunduğu ortama bağlı olarak değişebileceğini unutmamak önemlidir. Örneğin, kardeşi olan bir çocuk, tek çocuğa göre daha erken yaşta paylaşmayı öğrenebilir ve bu sayede daha farklı bir empati türü geliştirebilir.
Genel olarak okul öncesi dönemde çocuklarda duygusal gelişim şu şekilde ilerler:
- Duygu tanıma: 2-3 yaşındaki çocuklar mutlu, üzgün, öfkeli ve korkmuş gibi temel duyguları tanımaya başlar. 3-4 yaşındaki çocuklar bu temel duygulara nefret ve kıskançlık gibi karmaşık duyguları da ekleyerek daha farklı duyguları tanımaya başlar.
- Duygu anlama: 3-4 yaşındaki çocuklar, çevresindeki insanların çeşitli durumlarda farklı duygular hissettiğini ve bu durumların bazılarının kendileriyle ilgili olduğunu fark etmeye başlar. 4-5 yaşındaki çocuklar ise başkalarının duygularını daha iyi anlayarak kendi duygusal tepkilerini düzenlemeye başlayabilirler.
- Duygu kontrol etme: 5 yaşından itibaren çocuklar kendi duygularını kontrol etmeye, örneğin öfke veya kıskançlık gibi olumsuz duyguları daha olumlu şekilde ifade etmeye başlayabilirler.
1-2 Yaş
Bu dönemdeki çocuklar henüz temel duyguların farkındadır. Bebeğin duygusal gelişimini desteklemek için ebeveynlerin sıcak ve duyarlı bir bakım sunmaları önemlidir. Ebeveynlerin bu dönemde sağladığı güvenli bağlanma, bebeğin hem fiziksel hem de duygusal gelişimi için kritik bir rol oynar.
2-3 Yaş
Çocuklar bu dönemde “hayır” gibi basit kelimelerle sınırları anlamaya çalışır ve özerklik kazanmaya başlar. Bu özerklik bazen olumsuzluklarla karşılabilir. İlerleyen dönemlerde ise mutlu, üzgün, korkmuş ve öfkeli gibi temel duyguları tanımaya başlarlar. Ayrıca, nesne sürekliliği sayesinde uzak olan ebeveyni özlem duyduklarında üzülmeye başlarlar.
3-4 Yaş
Bu yaş grubundaki çocuklar, farklı yüz ifadelerini ve sesleri algılayarak ebeveynlerinin ruh halini tahmin etmeye çalışır. Farklı duyguları isimlendirmeye başlasalar da hala başkalarının ruh hali üzerinde etki sahibi olamadıkları için empati kuramazlar.
4-5 Yaş
Bu dönemde çocuklar, diğer insanların gözünden de bakabilmeye başlar ve daha karmaşık duyguları anlamaya başlarlar. Örneğin, “başka biri benden daha iyi yüzebilir” gibi kıskançlık türündaki olumsuz bir duyguyu tanıyabilirler.
5-6 Yaş
Okul öncesi dönemin sonuna yaklaşırken çocuklarda duygusal gelişim hız kazanır. Farklı durumlarda ortaya çıkabilecek çeşitli duyguları tanıyıp isimlendirebilirler. Empati yetenekleri gelişir, başka bir çocuğun hissettiği üzüntüyü anlayıp gerekirse ona yardım etmek isteyebilirler. Olumsuz duyguları daha iyi kontrol etmeyi öğrenen çocuklar, öfke veya kıskançlık gibi hissettiklerinde bunu resim yaparak veya şarkı söyleyerek bastırmayı deneyebilirler.
Okul Öncesi Duygusal Gelişim Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Bazı çocukların ebeveynleri ayrılmış olabilir ya da aile içindeki iletişim kuramama gibi problemler sebebiyle çocukların okul öncesi duygusal gelişimi olumsuz etkilenebilir. Ayrıca akran zorbalığı da bazı çocukların duygusal gelişimini olumsuz etkileyebilir. Akran zorbalığına maruz kalan çocuklarda özgüven eksikliği, kaygı bozukluğu gibi problemler görülebilir.
Çocuklarda duygusal gelişimi etkileyen faktörlerden bazıları şunlardır:
- Aile içindeki iletişim tarzı
- Ailenin eğitim durumu
- Çocuğun cinsiyeti
- Akran etkileşimi
- Kardeş sayısı
Okul Öncesi Duygusal Gelişim İçin Yapılması Gerekenler
Bebeklerin ihtiyaçlarını hemen gidermek, onlara güvenli bir ortam sağlamak için önemlidir çünkü güvenli bağlanma, uzun vadede özgüvenli bireyler yetiştirmek için kritik bir rol oynar.
Çocuklarla oyun oynamak onların hem motor gelişimlerine hem de sosyal beceriler kazanmalarına yardımcı olur. Ebeveynlerin birlikte geçirdiği zaman, çocuğun hem fiziksel hem de zihinsel gelişimi için kritik öneme sahiptir. Ebeveynlerin oyun sırasında verdikleri tepkiler de çocuğun kendine güvenini doğrudan etkiler.
Ebeveynlerin çocuğa karşı tutumları ve ebeveynlerin birbirlerine olan tutumları da çocuğun sosyal gelişimini etkileyen önemli faktörlerdir. Çocuklara sorumluluk vermek onların özgüven kazanmasına yardımcı olurken, bunu yaparken doğru orantılı olması önemlidir çünkü aşırı sorumluluk vermek kaygıya yol açabilir.
Çocukların yaptıkları hatalara anlayışla yaklaşmak ve onlara olumlu geri bildirimlerde bulunmak özsaygalarını geliştirir. Ayrıca, onlardan beklenen davranışların ödüllendirilmesi de olumlu yönde pekiştirme sağlar.
Çocukların tüm hislerine saygı göstermek önemlidir. Olumsuz duygularını bastırmalarını istemek yerine onlarla konuşarak bu hisleri sözlü olarak ifade etmeleri teşvik edilmelidir.