Bir kelimenin, benzerlik veya ilgiye dayanarak başka bir anlamı ifade etmesi mecaz anlamı olarak adlandırılmaktadır. Kısaca mecaz, kelimenin gerçek anlamının dışına çıkarak benzer ya da ilgili bir anlamda kullanılmasıdır. Örneğin, “Yüreğim ağzıma geldi.” cümlesinde yürek kelimesi gerçek anlamında değil, heyecan ve korku hissetmek anlamında mecazi olarak kullanılmıştır.
Mecaz, edebi sanatlar içerisinde en sık kullanılan sanatlardan biridir. Ancak mecazın cümle içerisinde kullanımı dikkat ve özen gerektirmektedir. Eğer mecazın cümle içerisinde kullanımı yerinde değilse, cümlenin anlamı bozulur ve cümle anlaşılmaz hale gelir. Bu yüzden mecaz kelimelerin anlamı iyi bilinmeli ve cümle içerisinde yerinde kullanılıp kullanılmadığına dikkat edilmelidir.
Mecaz Anlam Nedir?
Mecaz anlam; benzerlik ya da ilgiye dayanarak bir kelimenin farklı bir anlamda kullanılmasıdır. Kısaca bir kelimenin gerçek anlamının dışına çıkarak benzer ya da ilgili başka bir anlamda kullanılması mecaz anlamı olarak adlandırılmaktadır.
Örnek vermek gerekirse; “Her sabah güneş gibi uyanıyorsun.” cümlesinde güneş kelimesi gerçek anlamında değil, “her sabah çok enerjik uyanıyorsun” anlamında mecazi olarak kullanılmıştır.
Mecaz Anlam Türleri Nelerdir?
Mecaz anlamın üç çeşidi bulunmaktadır. Bunlar; benzetme (mecaz-ı mürsel), sembolik (mecaz-ı istiâre) ve kinayedir (mecaz-ı mısra).
1. Benzetme (Mecaz-ı Mürsel)
Benzetme, benzerlik nedeniyle bir kelimenin bir başkası için kullanılmasıdır. Örneğin, “Sadece bir ayakkabı bıraktı.” cümlesinde ayakkabı kelimesi gerçek anlamında değil, ayakkabı giyen kişi anlamında mecazi olarak kullanılmıştır.
2. Sembolik (Mecaz-ı İstiâre)
Sembolik mecazda benzetmenin iki unsuru da vardır; ancak bunlardan biri gizlidir. Örneğin, “Hakkını yediğim insana yuh olsun!” cümlesinde birinin hakkını yemek ile yemek arasındaki benzerlik bulunmaktadır; fakat bu iki unsur da cümlede açıkça belirtilmemiştir.
3. Kinaye (Mecaz-ı Mısra)
Kinayede ise gerçek anlam ile mecaz anlam arasında kapalı bir anlam farkı vardır. Örneğin, “Kız kulesinde oturuyor gibi yapma.” cümlesinde oturmak kelimesi gerçek anlamında değil, sakin olmak anlamında kinaye olarak kullanılmıştır.
Mecaz Anlamda Olarak Kullanılan Sözler
Aşağıda mecazi anlamda kullanılan sözler ve mecazi anlamları verilmiştir:
- “Gözleri ateş gibi parlıyordu.”
- Mecazi Anlam: Gözlerinin çok canlı ve etkileyici olduğu.
- “Ayakkabımın ucu dünyayı gezdi.”
- Mecazi Anlam: Çok fazla gezdim ve yolculuk yaptım.
- “Seni çok seviyorum ama çok karamsarsın.”
- Mecazi Anlam: Umut ışığını kaybetme.
- “Güzel günler göreceğiz çocuklar.”
- Mecazi Anlam: Güzel günlerin umudunu taşımak önemlidir.
- “O da neyin nesi?”
- Mecazi Anlam: Olmaz öyle şey! demenin kibar yolu.
- “Dişimi sıkıyorum.”
- Mecazi Anlam: Sabrediyorum.
- “Hakkını yediğim insana yuh olsun!”
- Mecazi Anlam: Başkasının hakkını yemek kötü bir davranıştır.
- “Bütün sınıf sınavdan geçer inşallah.”
- Mecazi Anlam: Sınıfın tamamı çalıştı, hepsi geçmeli.
- “Dünya fani.”
- Mecazi Anlam: Dünya geçici;
- “Seni düşünmekten nefes alamıyorum.”
- Mecazi Anlam: Seni düşünmekten başka şeye konsantre olamıyorum.
- “Ellerine sağlık!”
- Mecazi Anlam: Yaptığın şey çok güzel;
- “Yüreğim ağzıma geldi.”
- Mecazi Anlam: Çok heyecanlandım/korktum;
- “O da neyin nesi?”
- Mecazi Anlam: Olmaz öyle şey! demenin kibar yolu;
- “Dişimi sıkıyorum.”
- Mecazi Anlam: Sabrediyorum;
- “Dünya fani.”
- Mecazi Anlam: Dünya geçici;
- “Ellerine sağlık!”
- Mecazi Anlam: Yaptığın şey çok güzel;
- “Yüreğim ağzıma geldi.”
- Mecazi Anlam: Çok heyecanlandım/korktum;