Kumanda devreleri teknik elemanlar tarafından sıklıkla karşılaşılan ve üzerinde çalışmalar yapılan devrelerdir. Kumanda devreleri, bir devrenin diğer bir devreyi kumanda etmesini sağlayan elektrik devreleridir. Kumanda devrelerinde genellikle anahtarlar, röleler, sigortalar, endüktif yükler, ışıklar ve butonlar gibi elemanlar bulunur.
Kumanda Devreleri Nedir?
Kumanda devreleri, ana devrenin kumanda devresinde yer alan elemanlar aracılığıyla kumanda edilmesi prensibine dayanır. Kumanda devresindeki anahtarlar veya butonlar sayesinde kumanda edilen devrede yer alan yük veya lambalar çalıştırılabilir veya durdurulabilir.
Kumanda devreleri genellikle aydınlatma sistemlerinde, motorların kumanda edilmesinde, ev otomasyon sistemlerinde ve endüstriyel otomasyon sistemlerinde yaygın olarak kullanılır. Kumanda sistemleri, uzaktan kontrol etme ve otomasyon sağlamaları nedeniyle modern teknolojinin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.
Kumanda Devreleri Çeşitleri
Kumanda devreleri ana kumanda devresi ve yardımcı kumanda devresi olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Ana kumanda devresinde yüksek akım taşıyan elemanlar bulunurken, yardımcı kumanda devresinde daha az yüksek akım taşıyan elemanlar bulunur.
Yüksek akım taşıyan elemanlar ana devrenin çalışmasını sağlar; düşük akım taşıyan elemanlar ise yalnızca kumanda işlevini gerçekleştirir. Bu iki grup kumanda devresi birlikte çalışarak ana devrenin elektriksel yükünü hafifletir ve daha güvenli bir çalışma ortamı sağlar.
Bu iki çeşit kumanda devresi ayrıca kendi aralarında da gruplara ayrılabilir. Daha detaylı bir şekilde incelemek gerekirse:
Ana Kumanda Devresi
Ana kumanda devresi, yüksek akım ve yüksek voltaj değerlerine dayanabilen elemanlardan oluşan elektrik devresidir. Genellikle bir elektrik motorunu veya aydınlatma sistemini çalıştıran cihazlarda bulunur. Ana kumanda devresi genel olarak, sigorta veya kaçak akım rölesi, anahtar veya buton, kontaktör, motor koruma rölesi, motor ve aydınlatma sistemi gibi temel bileşenlerden oluşur.
Yardımcı Kumanda Devresi
Yardımcı kumanda devresi, düşük akım taşıyan ve genellikle sinyal almak ya da sinyal göndermek için kullanılan elektrik devresidir. Yardımcı kumanda devresinde yer alan elemanlar, sinyal gönderme ve alma işlevini yerine getirerek ana kumanda devresine bilgi sağlar.
Bu bilgi sayesinde ana kumanda devresindeki kontaktör veya rölelerin çekilmesi sağlanır. Bu sayede ana kumanda devresinde yer alan elektrik motoru veya aydınlatma sistemi çalıştırılabilir ya da durdurulabilir.
Kumanda Devrelerinin Elemanları
Kumanda devreleri çeşitli elektrik elemanlarından oluşur. Bu elemanlar, kumanda edilen yükün çalışma performansını etkileyen önemli işlevlere sahiptir. Kumanda devrelerinde genel olarak şu elemanlar bulunur:
Anahtar / Buton
Anahtar veya buton, kumanda devresinin en önemli bileşenlerinden biridir. Anahtarın veya butonun açılıp kapanması sayesinde kontaktör veya rölelerin çekilmesi sağlanır.
Kumanda edilecek yükün çalışıp çalışmaması anahtarın veya butonun durumuna bağlıdır. Anahtar veya buton genellikle kumanda edilen yükün yakınında bulunur.
Röle
Röle, bir elektriksel sinyali alarak başka bir elektriksel sinyali kontrol eden elektromekanik elemandır. Röleler genellikle emniyet sistemlerinde kullanılır; acil durumlarda diğer yüklerin kontrolünü sağlayarak sistemin güvenliğini artırır.
Sigorta
Sigorta, bağlı olduğu elektrik sistemini koruma amaçlı kullanılan pasif elektrik elemanıdır. Devreden geçen akım belirli bir değeri aşarsa sigortanın içinde bulunan metal parça eriyerek sigortanın içinden geçen akımı keser.
Kumanda devrelerinde sigorta ya da kaçak akım rölesi kullanılır. Kumanda devrelerindeki sigorta ya da kaçak akım rölesi, bağlı olduğu yükün aşırı akıma ya da kaçak akıma karşı korunmasını sağlar.
Kontaktör
Kontaktör, düşük voltajdaki bir sinyale bağlı olarak yüksek voltajlı bir yükü açıp kapamaya yarayan elektromekanik anahtardır. Kumanda devresinin en önemli parçalarından biri olan kontaktör, genellikle motorların kontrolünde yaygın olarak kullanılır.
Endüktif Yükler
Endüktif yükler, elektrik enerjisini manyetik enerjiye dönüştüren elektrikli cihazlardır. Kumanda devrelerinde genellikle elektrik motorları bu işlevi yerine getirir.
Kumanda devrelerinde yer alan kontaktörler veya röleler, sinyal alarak endüktif yüklerin çalışmasını sağlar. Endüktif yükler aynı zamanda elektrik enerjisini mekanik enerjiye dönüştürerek farklı uygulamalar için kullanılabilir.
Lamba
Lamba, elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştüren pasif elektrik elemanıdır. Kumanda devrelerinde lambaların durumu genellikle anahtarın veya butonun durumuna bağlıdır.
Kumanda edilen yük lambasıyla birlikte kumandanın da yapılabilmesini sağlayan lambalar sayesinde sistemin çalışma durumu hakkında bilgi sahibi olunabilir.
Kumanda Devresi Nasıl Çizilir?
Kumanda devreleri, birbirleriyle ilişki içerisinde bulunan elektrik elemanlarının sembollerle gösterildiği diyagram şeklinde çizilir. Kumanda devresinin diyagramda doğru bir şekilde gösterilmesi için belirli kurallara uyulması gerekir.
Kurallar
Diyagramda gösterilecek tüm semboller standartlara uygun olmalıdır.
-
Semboller belirli boyutlarda olmalı ve belirlenen konuma yerleştirilmelidir.
-
Elemanların bağlantı noktaları doğru noktalara bağlanmalıdır.
-
Semboller arasında uygun şekilde bağlantı yapılması için bağlantı noktaları olmalıdır.
-
Bağlantılar doğru işaretlenmeli ve kesişim noktaları belirtilmelidir.
-
Devre açık şekilde bırakılmamalıdır; bağlantılar tam olarak sağlanmalıdır.
-
Semboller arasındaki bağlantılar uygun çizgi türleriyle gösterilmelidir.
-
Devrenin isimlendirilmesi ve açıklamaları doğru ve anlaşılır olmalıdır.
-
Tüm semboller okunaklı bir şekilde çizilmelidir; karmaşadan kaçınılmalıdır.
-
Kumanda butonları anahtar sembolü ile gösterilmeli; normalde kapalı (NKP) veya normalde açık (NA) durumları belirtilmelidir.
-
Ayrıca güç kaynakları ve bağlantı noktaları da doğru bir şekilde gösterilmelidir.
Çizim Örnekleri
Aşağıda bazı kumanda devresi örnekleri verilmiştir:
1 – Tek Anahtar Kumandalı Lamba Devresi
Tek anahtar kumandalı lamba devresi, basit bir kumanda sistemi olup lamba ile batarya arasına tek bir anahtar yerleştirilerek oluşturulur. Anahtar açık konumdayken lamba yanar; kapalı konumdayken lamba sönük kalır.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/0cqx44t.png"
}2 – İki Anahtar Kumandalı Lamba Devresi (Dubleks Kumandalı Lamba Devresi)
İki anahtar kumandalı lamba devresi (dubleks kumandalı lamba), tek bir lambayı iki farklı noktadan kontrol etmeyi sağlar. İki anahtarın konumu değiştiğinde lamba açılıp kapanabilir. Özellikle uzun koridorlarda ya da geniş salonlarda kullanışlıdır. Bu sistemde genellikle normalde açık (NA) anahtar kullanılır.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/7jjz53c.png"
}3 – Üç Anahtar Kumandalı Lamba Devresi (Triplex Kumandalı Lamba Devresi)
Üç anahtar kumandalı lamba (triplex kumandalı lamba) sistemi sayesinde tek bir lambayı üç farklı noktadan kontrol etmek mümkündür. Bu sistem genellikle büyük salonlarda ve uzun koridorlarda kullanılır. İki farklı noktada yer alan butonlar veya anahtarlar sayesinde lambanın açılıp kapanması sağlanır.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/6z5kx4m.png"
}4 – Işıklı Butonlu Lamba Kumandası Devresi
Işıklı butonlu lamba kumandası, lamba ile birlikte bir buton arasında yapılan bağlantıyı içerir. Butona basıldığında önce butonun üzerindeki lamba yanar; ardından bağlı olan diğer lamba da yanar. Işıklı butonlar genellikle prizlerde de bulunur; priz açıkken üzerindeki ışık yanar.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/rlgoxxu.png"
}5 – Seri Kontaklı Lamba Devresi (Seri Bağlantı)
Seri kontaklı lamba sistemi, lambaların tek bir anahtar ile kontrol edildiği basit bir sistemdir. Anahtar açıkken tüm lambalar yanar; kapalıyken lambalar sönük kalır.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/x21s0gt.png"
}6 – Paralel Kontaklı Lamba Devresi (Paralel Bağlantı)
Paralel kontaklı lamba sistemi, lambaların ayrı ayrı anahtarlarla kontrol edildiği sistemdir. Her bir lamba için farklı bir anahtar bulunur; her lamba ayrı ayrı açılıp kapatılabilir. Genellikle apartman merdivenleri gibi yerlerde kullanılır. Bu sistemde normalde açık (NA) kontaktörler tercih edilir.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/j0gkpl5.png"
}7 – Motor Kontrollü Lamba Devresi
Motor kontrollü lamba devresi, motorun kontrol edildiği ancak lambanın da çalıştığı bir sistemdir. Motorun çalışıp çalışmadığı lambanın durumuna bağlıdır; eğer lamba yanıyorsa motor çalışıyordur demektir. Motorun gücü ve özellikleri sistemin verimliliğini etkileyebilir.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/9eph0s2.png"
}8 – 2 x 2 Anahtar Kumandalı Lamba Devresi (Dört Noktadan Kumandalı Lamba)
2 x 2 anahtar kumandalı lamba sistemi, iki farklı anahtarın her biri iki tane olmak üzere toplam dört noktadan kontrol edildiği bir sistemdir. Her iki anahtarın konumuna göre ışık açılıp kapanabilir.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/zc47t56.png"
}9 – Röle Kumandalı Lamba Devresi
Röle kontrollü lamba sistemi, düşük akımla çalışan bir rölenin yüksek akımla çalışan lambayı kontrol ettiği sistemdir. Butona basıldığında rölenin bobini çekilir; böylece ilgili kontak kapanarak lambanın yanmasını sağlar.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/dv00d1k.png"
}10 – Motor Kontrol Rölesi Olan Lamba Devresi
Motor kontrol rölesi olan lamba sistemi, motorun kontrol edildiği ve aynı zamanda lambanın da bulunduğu sistemdir. Motor kontrol rölesi sayesinde motora gelen voltaj kesilip motora voltaj gitmemesi sağlanir; böylelikle motorun durması sağlanır.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/k5t9xlz.png"
}11 – Butonlu Işıklı Lamba Devresi
Butonlu ışıklı lamba sistemi, ışık kaynağı ile birlikte bir buton arasında yapılan bağlantıyı içerir. Butona basıldığında önce butonun üzerindeki lamba yanar; ardından bağlı olan diğer lamba da yanar. Bu sistem genellikle prizlerde de bulunur; priz açıkken üzerindeki ışık yanar.
{
"image": "https://i.hizliresim.com/j8b8xrk.png"
}