Kavram ağı, bir kavramı diğer kavramlarla ilişkilendirip görsel olarak gösterebilen, yeni kavramlar eklenebilmesine olanak tanıyan, eski kavramların çıkartılmasına imkan veren ve aynı zamanda örneklerle de konunun pekişmesini sağlayan bir kavramsal haritalandırma tekniğidir.
Kavram ağı, diğer adıyla Kavramsal Harita, eğitimciler tarafından daha çok öğrencilerin bilgiyi anlamlandırması, öğrenmelerini pekiştirmesi ve bu süreçte ilişki kurabilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Kavram haritasında ana ve alt kavramlar birbirleri ile ilişkilendirilerek görsel bir şema oluşturulur. Bu şemalar, öğreticiler tarafından derslerde kullanılmakta olduğu gibi öğretmenler tarafından da not tutma amacıyla kullanılabilir. Ayrıca öğrenciler tarafından bilgi pekiştirmek ve akılda kalıcılığı arttırmak için de yapılabilir.
Kavram ağı yöntemi ile öğrenim süreci hem öğretmenler hem de öğrenciler için faydalı olabilir. Eğitimciler, öğrencilerin kavramları nasıl anladığını ve zihninde nasıl ilişkilendirdiğini gözlemleme şansına sahip olurken, öğrenciler de kavramları öğrenirken ezberlemek yerine anlamlandırıp ilişkilendirme fırsatı bulabilir. Bunun sonucunda da daha kalıcı ve anlamlı öğrenme gerçekleşebilir.
Öğretmenlerin daha etkili bir öğrenim süreci yaratmak için kavram ağı tekniğini kullanırken dikkat etmesi gereken bazı noktalar vardır. Öncelikle, kavram haritasının hazırlanması sırasında ekrana bakarak konuşmamalıdırlar. Öğrencilerin göz teması kurmasını sağlamalıdırlar. Ayrıca kavram haritasını hazırlarken kavramların açıklamalarını yapmaktan kaçınmalıdırlar. Öğrencilerin kendi cümleleri ile açıklama yapmalarını sağlamalıdırlar. Aynı zamanda kavramlar arasındaki ilişkiyi de açıklamalıdırlar.
Öğretmenler, bu teknikten fayda sağlamak istediklerinde öncelikle öğrencilerin seviyelerine uygun kavramlar seçmelidirler. Kavram haritasının üzerine koyacakları kavramı öğrencilerin seviyesindeki öğrencilerin anlayabileceği basitlikte seçmelidirler. Ayrıca, daha önce öğrendikleri konularla bağlantı kurarak yeni öğrendikleri konuyu zihninde canlandırabilmelerini sağlayabilirler. Ek olarak, görsel araçları kullanarak konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayabilirler.
Kavram ağının en önemli yönlerinden biri de ilişki kurma yeteneği olmasıdır. İlişki kurma yeteneği sayesinde öğrenciler yeni kavramlarla birlikte daha önce öğrendikleri konuları da hatırlayarak hem bilgiyi tazelemiş hem de yeni öğrendikleri konuyu daha iyi anlayabilme fırsatı bulmuş olurlar. Bu durum da anlamlı öğrenmeyi tetikler.
Görsel organizatör olan kavram ağını oluştururken bazı adımlar izlenmelidir. İlk önce ana kavram belirlenmeli ve bu kavrama uygun olan alt kavramlar belirlenmelidir. Alt kavramlar belirlenirken ana kavrama uygun olan kelimeler seçilmelidir. Daha sonra bu kelimeler arasında ilişki kurulmalıdır. Böylelikle görsel bir şema oluşmuş olur.
Örnek ile gösterelim: Diyelim ki ana kavramımız “Hayvanlar” olsun. Hayvanlar ana kavramsından yola çıkarak “Balıklar”, “Kuşlar”, “Memeliler”, “Sürüngenler” gibi alt kavramlar belirledik. Bu alt kavramların her biri kendi içinde daha fazla ilişkiye sahiptir. Örneğin “Kuşlar” alt kavramının altında “Kartal”, “Şahin” gibi alt kavramlar vardır. “Balıklar” alt kavramının altında ise “Somon”, “Palamut” gibi alt kavramlar vardır. Böylelikle ağaç gibi dallanarak giden bir şema oluşturmuş olduk.
Kavram Ağı Nedir?
“Görsel organizatör” olarak da bilinen Kavramsal Harita veya Kavram Ağı, bireyin sahip olduğu bilgi ve deneyimleri zihinde yeniden düzenleyerek anlamlandırmasını sağlar.
Eğitim teknolojileri alanında uzman olan Joseph D.Novak tarafından geliştirilen bu teknik, bireylerin belirli bir konu hakkındaki ön bilgilerini ortaya koymalarına yardımcı olurken aynı zamanda yeni bilgileri mevcut bilgilerle ilişkilendirmesini sağlar.
Novak, öğrencilere insanın doğası gereği meraklı olduğunu ve bilmediği her şey hakkında soru sorduğunu gösteren araştırmalar gerçekleştirmiştir. Merak duygusu güden insanın bilinmeyen konularla ilgili soruları yanıtlayabilmesi için öncelikle önceki bilgilerinin üzerine yeni bilgiler eklemesi gerektiğini fark eden Novak; bu sürecin, öğrencilerin zihninde görsel bir şema oluşturarak gerçekleştirilebileceğine inanmıştır.
Kavram Ağı, genel olarak eğitim ortamlarında kullanılırken bireylerin akademik başarılarını arttırmak amacıyla uygulanır. Bunun yanında bireylerin bilişsel süreçlerini gözlemlemek amacıyla da kullanılabilir.
Kavram Ağı Nasıl Yapılır?
Kavram Ağı hazırlamak için aşağıdaki adımları takip edebilirsiniz:
- Ana Kavramı Belirleme: İlk adımda, üzerinde çalışacağınız ana kavramı belirleyin. Bu ana kavram genellikle konu başlığı veya ana tema olacaktır.
- Alt Kavramları Belirleme: Ana kavrama bağlı olan alt kavramları belirleyin. Bu alt kavramlar, ana kavrama ilişkin daha spesifik konuları temsil eder.
- İlişkileri Kurma: Alt kavramlar arasında ilişkiler kurun. Hangi alt kavramların diğerleriyle bağlantılı olduğunu düşünün ve bu ilişkileri oklarla gösterin.
- Görsel Şemayı Oluşturma: Belirlediğiniz ana ve alt kavramları ve aralarındaki ilişkileri bir şema veya diyagramda görselleştirin. Bu adımda bilgisayar yazılımları veya kağıt kalem kullanabilirsiniz.
- Örnekler Ekleme (İsteğe Bağlı): Kavram ağınızı zenginleştirmek için her kavrama örnekler ekleyebilirsiniz. Bu adım, konunun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olabilir.
- Gözden Geçirme: Kavram ağınızı tamamladıktan sonra gözden geçirin ve eksik veya yanlış bağlantıları düzeltin.
Kavram ağı hazırlarken bilgisayar destekli araçlardan veya özel yazılımlardan faydalanabilirsiniz. Bu araçlar, görsel organizatörlerin kolayca oluşturulmasına yardımcı olabilir.
Kavram Ağı Örnekleri
Aşağıdaki örnekler, Kavramsal Harita yönteminin nasıl uygulanabileceğini gösterir:
1- Güneş Sistemi Kavramsal Haritası
Aşağıdaki görselde, Güneş Sistemi ile ilgili çeşitli gezegenler ve özellikleriyle ilgili bilgileri içeren bir Kavramsal Harita bulunmaktadır:
2- Hayvanlar Alemi Kavramsal Haritası
Aşağıdaki görselde Hayvanlar Alemi’nin sınıflandırılmasıyla ilgili bilgiler içeren bir Kavramsal Harita yer alır:
3- Su Döngüsü Kavramsal Haritası
Aşağıdaki görselde su döngüsü ile ilgili süreçler ve tanımlar hakkında bilgiler içeren bir Kavramsal Harita yer almaktadir:
4- Kültür Kavramsal Haritası
Aşağıdaki görselde kültürün unsurlarıyla ilgili bilgiler içeren bir Kavramsal Harita bulunmaktadır:
5- Ekosistem Kavramsal Haritası
Aşağıdaki görselde ekosistemle ilgili unsurlar ve tanımlar hakkında bilgiler içeren bir Kavramsal Harita yer almaktadır:
