Kişi adları (özel adlar), bütün insanları, cinleri ve meşhur hayvanları çağrıştıran, onları tanıyan ve tanıdıkları duygu ve düşünceleri hatırlatan adlardır. Bu tür adlar, belirli bir varlığı işaret ettikleri için genellikle büyük harfle başlarlar. Kişi adları, genelde ailelerin koydukları, tarih boyunca yaygınlaşmış veya belli dönemlerde popüler olmuş ad ve soyad’lardan oluşur. Her kişinin, ad ve soyad dışında toplum içinde tanınmasına yardımcı olan birçok özel adı da olabilir. Bunlar, genellikle küçük yaşlarda aile ve yakın arkadaşlar tarafından verilen lakap veya nispetler olup zamanla kendi başlarına ayrı bir anlam kazanmış olurlar. Örneğin; “İskender”, “Büyük İskender” olarak anılmaya başlanınca artık kimse onu “İskender” olarak düşünmez hale gelir.
Kişi adları, anlamları veya tarihi olaylarla ilgili efsaneler nedeniyle seçilir. Örneğin; “Ali” adı “yüksek”, “Hasan” adı “güzel”, “Osman” adı “kuzu”, “Mehmet” adı “büyük, yüce” anlamlarına gelir. Bu adların seçilmesindeki amaç, kişilerin bu anlamlarla özdeşleşmesi ve toplumda öyle tanınması düşüncesidir.
Adların anlamları zamanla unutulmaya yüz tutmuş olsa bile kişi adları anılmayı kolaylaştırdıkları için hâlâ yaygın olarak kullanılmaktadır.
İsimlerin Anlam Karışıklığını Önlemek için Kullanılış Biçimleri
Laqablar, toplum içinde kişi adlarıyla birlikte kullanılan, kişileri daha iyi tanıma veya anlam karışıklığını önleme amacı taşıyan unvan veya sıfatlardır. Genelde küçük yaşlarda kazanılan bu özel adlar, zamanla kişiyi en iyi tanımlayan veya tanınmasını kolaylaştıran birer etiket hâline gelirler.
Toplum içinde tanınan veya tanınmayan, meşhur veya sıradan, canlı veya cansız birçok varlık için laqab belirlenebilir. Laqablar, belirli bir varlığı işaret ettikleri için genellikle büyük harfle başlarlar. Örneğin; “Büyük İskender”, “Cengiz Han”, “Aristo”, “Kül Tigin”, “Fatih Sultan Mehmet”, “Yavuz”, “İstanbul Boğazı”, “Efsane Kadir” gibi.
Laqablar, özel adlar gibi yaygın olmayıp genellikle kişi veya varlığa özgüdürler. Ancak bazı laqablar zamanla birçok kişi veya varlık için kullanılmaya başlanabilir. Örneğin; “Hoca” lakabı zamanla birçok âlim veya âşık için kullanılabilir.
Künyeler, kişinin adı, soyadı, baba adı, anne adı, doğum yeri ve tarihi, nifas tarihi, ikametgâh adresi gibi bilgilerin yer aldığı belgelerdir. Genelde pasaport, ehliyet gibi seyahat belgelerinin veya resmi belgelerin üst kısmında künyeye yer verilir.
Genelde erkek çocuklara koyulan kişiye özel ad, zamanla âlim, sanatçı veya devlet adamı olduysa bu kişi için de laqab hâline gelir. Örneğin; “Muhammed” adı koyulan birçok kişi zamanla toplum içinde “Mehmet” olarak tanınmaya başlanır. Yine zamanla meşhur olan sanatçılar için daima en son kullandıkları isim ve soyad birlikte anılır. Örneğin; “Orhan Gencebay” müzik camiasına dâhildir. Ancak yıllar önce sahneye çıktığında sadece “Orhan” adıyla bilinmekteydi.
Namlar, kişi adlarıyla birlikte kullanılan ve genellikle toplumda o kişiyi daha iyi tanımlayan özel unvanlardır. Toplum içinde genellikle olumlu çağrışım yapan bu adlar, kişilerin kendileri tarafından da kullanılabilir ancak resmi belgelerde yer almazlar. Örneğin; “Yavuz Sultan Selim”, “Süleyman the Magnificent”, “Fatih Sultan Mehmet”, “Abdülhamit Han” gibi.
Nam ve şöhret
Nam ve unvanlar arasında ince bir fark vardır. Unvanlar genellikle belirli meslek gruplarındaki kişiler tarafından verilirken, namlar toplum tarafından verilen onurlandırıcı adlardır. Örneğin; “Nedim”, toplum tarafından kabul gören bir şaire verilen addır ve onu rakipsiz kılar.
Künye ve isimlerin kullanılış biçimi
Künyeler genellikle pasaport, ehliyet gibi resmi belgelerde yer alır. Aşağıdaki biçimde düzenlenir:
- Adı:
- Soyadı:
- Baba Adı:
- Anne Adı:
- Doğum Yeri:
- Nifas Tarihi:
- İkametgâh Adresi:
- Uyruk:
- Cinsiyet:
- Doğum Tarihi:
- Telefon No:
- E-mail:
- TC Kimlik No:
Künyede yer alan bilgilerin doğru olmaması hâlinde hukuki sorumluluk imza sahibine aittir.
İsimlerin Anlam Karışıklığını Önlemek için Kullanıldığı Yerler
Sahne adları, sanatçılar tarafından kariyerleri boyunca kullandıkları özel isimlerdir. Genellikle gerçek adı ve soyadından farklı olan bu adlar, sanat camiasında kişiyi en iyi şekilde tanımladığı için uzun yıllar boyunca kullanılır.
Kitap ve eser adları, yazarları tarafından eser tamamlandıktan sonra verilen özel isimlerdir. Genellikle yazarın kendi adı veya soyadı ile birlikte anılır.
Marka ve ürün adları, genellikle tüccarlar veya girişimciler tarafından oluşturulan özel isimlerdir. Bu adlar, belirli bir ürün veya hizmeti en iyi şekilde tanımlamak amacıyla seçilir.
Cin adları, çeşitli şekillerde oluşturulan ve amaca göre değişiklik gösteren özel isimlerdir. Bu tür adlar genellikle kişiye özel olarak oluşturulur ve farklı dillerden farklı anlamlara sahip olabilir.
Özetle; kişi adları anılmayı kolaylaştırdığı ve anlam karışıklığını önlediği için hâlâ yaygın olarak kullanılmaktadır. Laqablar, namlar ve unvanlar ise kişiyi daha iyi tanımlamak amacıyla kullanılan özel adlardır. Künyeler ise resmi belgelerde yer alan kişisel bilgilendirmelerdir.