Kafiye ve nazım birimi olan mısralarda geçen hece sayısına hece ölçüsü denir. Hece ölçüsü özellikle Türk şiir geleneğinde önemli bir yer tutar. Şiir yazmaya başlayan şairler genellikle hece ölçüsü ile yazdıkları şiirlerle tanınırlar. Bu yüzden hece ölçüsü ve özellikleri ile ilgili tüm ayrıntıları öğrenip, mısra örnekleriyle konu hakkında bilgi sahibi olmak gerekir.
Hece Ölçüsü Nedir?
Hece ölçüsü, kafiye ve nazım birimi olan mısralarda geçen hece sayısını belirleyen ölçüdür.
Hece ölçüsüne göre yazılmış şiirlere ise “hece ölçülü şiir” denir.
Hece Ölçüsünün Özellikleri
- Hece ölçüsü, çoğunlukla Anadolu’da yaşayan Türk halk şairleri tarafından kullanılmıştır.
- Türk şiir geleneğinde önemli bir yere sahip olan hece ölçüsü, zamanla Arap ve Fars şiir geleneği içinde de kullanılmıştır.
- Hece ölçülü şiirler, özellikle koşma, semai, sagu, songı gibi nazım türlerinde yazılmıştır.
- Hece ölçüsünde genellikle 7 veya daha az heceli şiirler tercih edilir.
- Hece ölçüsünde her dizede (mısrada) yer alan hece sayısı kadar ses uyumu sağlanmalıdır.
Hece Ölçüsü Türleri
- Dörtlük: Genellikle 2 ve 3 heceli dörtlükler yazılır.
- Dize (Mısra): En az 2 veya daha fazla heceden oluşan dizelerdir.
- Altılı Kafiye: 3+3=6 heceden oluşan dizeler (mısralar) grubudur.
- Çift Dörtlük: 4+4=8 heceden oluşan dizeler (mısralar) grubudur.
- Kırk Sekizlik: 38+38=76 heceden oluşan iki uzun dörtlükten meydana gelir.
Hece Ölçüsü Örnekleri
5 Hece
Kıyamet
Pencerem açıkken
Korkmuyorum rüzgârdan
Bir kıyamet kopsa
Sensiz olmam hiçbir şeyden.
Hikâye
Sana dair her şey
Akşam üstü ölümsüz.
Kimi zaman bir bakış,
Kimi zaman bir gülüş.
6 Hece
Boruklar
Bazı borular patlar
Sazlar da yaprak döker.
Benim de gönlüm bir zaman
Kavuşmayı umdukça sürer.
Cevap
Söz biter, rüzgâr diner,
Kuşlar da konar gider.
Benden sana ne selam,
Ne azap, ne de efendim.
7 Hece
Ateş
Ateşin düştüğü yeri,
Küle dönmemiş bir nişan.
Halimden anlamazsan eğer,
Dinle, imbat, ah imbat!
Dört Şair
Dört şair çıkmış birden
Derdimi görüp söylemeye.
İkisi benzeme dertten,
İkisi de adımın yerine.
8 Hece
Dört Kafes
Biri bahçede kuşlukta,
Biri akşam üstünde;
Üçüncüsü gece yarısı,
Dördüncüsü de sabah dönde.
Efsane
Yedi başlı bir ejderha
Çekmiş Bozok’a sevdiceği;…
Yüz parçaya bölünmüş hâlâ,
Çekmiş, çekmiş, Türk ulusçaği…
9 Hece
Dört Çiçek
Baharda dört çiçek açar,
inci çiçek, kırmızı güller.
10 Hece
Bahara Şikâyet
Süreyya yıldızlar geçerken
in de bahar olduğunu söyledim;
Ellerim ellerinle örtünürken,
i de bahar olduğunu gördüm.
11 Hece
Dört Göz
Biri bahçede kuşlukta,
Biri akşam üstünde;
Üçüncüsü gece yarısı,
Dördüncüsü de sabah dönde.
12 Hece
Dört Umut
Biri bahçede umuttur,
Biri akşam üstünde;
Üçüncüsü gece yarısı,
Dördüncüsü de sabah dönde.
13 Hece
Sana Gelirken (19 Mayıs 1939)
Sana geliyorum, Yıldız;
inci gündüzde âbideş…
inci gecede numune…
inci rüzgârda Nuh gemisi…
14 Hece
Ateşten Yüzük (19 Mayıs 1939)
Sana öyle bir yüzük takarım ki
in parmağını ateşle yakar.
15 Hece
Bahar Şikâyeti (1939)
Süreyya yıldızlar geçerken
in de bahar olduğunu söyledim;
elim ellerinle örtünürken,
in de bahar olduğunu gördüm.
16 Hece
Dört Taç
Biri bahçede tahtakurusunda,
inci akşam üstü bahar gülleriyle;
thirde kurşunla, dördüncü de
tahtakurusunun kahrıyla…