Güdüleme Nedir?
Güdüleme, bir canlının öğrenme ya da eyleme geçme isteği olarak tanımlanabilir. Bir kişinin enerjisini belirli bir hedefe yönlendiren davranışları belirli gerekçelere dayanmaktadır. Bu gerekçeler, bireyin beklentileri, duyguları, arzuları ve kaygılarıdır. Güdüleme, motivasyon ile benzer anlamlar taşısa da, temelinde bireyin içsel ihtiyaçlarından doğmaktadır. Örneğin, bir öğrenci ders çalışmaya karar veriyorsa, bu karar onun öğrenme isteğinin bir sonucudur. Bu nedenle, güdülenme kavramı, bireylerin hedeflerine ulaşmak için gösterdikleri çabaların arkasındaki motivasyon kaynağını açıklamak için kullanılır.
Güdüleme, canlının hayatta kalması, öğrenmesi ve gelişmesi için son derece önemlidir. Belirli başlı güdüleme türleri arasında içsel (doğuştan gelen) ve dışsal (çevresel etkilerle oluşan) motivasyonların rolü büyüktür. İçsel motivasyon, bireyin kendi isteği doğrultusunda bir şeyler yapma arzusunu ifade ederken, dışsal motivasyon çevresel ödül veya cezalara bağlı olarak gelişir. Örneğin, bir çalışan gelişimi için bir kursa katılmayı içsel motivasyon ile tercih edebilir veya terfi için gerekli bilgi edinimi için dışsal motivasyona yönlenebilir.
Bu bağlamda güdülenmeye örnek olarak, bir öğrencinin sınavdan yüksek not almayı istemesiyle belirli çalışmalara yönelmesi, bir çalışanın yıllık performans değerlendirmesi sonuçlarına göre terfi beklemesi veya ev hanımının mutfakta yeni tarifler denemesi gibi durumlar verilebilir. Bu örnekler, bireylerin hedef belirlemesini ve bu hedeflere ulaşmak için gereken çabayı gösterme isteğini yansıtır.
Güdülenme Süreçleri
Güdülenmeye ait süreçler, bireyin içsel ihtiyaçları ile çevresel faktörlerin etkileşimi ile şekillenir. Bu süreçler genellikle şu aşamalardan oluşur:
1. Gerekseme: Birey, hayatında dolaylı olarak yarattığı yoksunluk veya eksiklik hissi nedeniyle bir gereksinimi olduğunu fark eder. Örneğin, yeterince sosyal etkileşimde bulunmadığını hisseden bir birey, arkadaşlarıyla daha fazla vakit geçirmeyi arzu edebilir.
2. Ortam Arama: Bireyin ihtiyaç duyduğu şey için uygun bir ortam araştırmasıdır. Yine sosyal etkileşim örneğinden yola çıkarsak, birey bu durumu gidermek için sosyal etkinlikleri araştırabilir veya bir arkadaşındaki etkinliğe katılmayı düşünebilir.
3. İstem: Seçenekler arasından en iyi ortam veya kaynak bulunup bireyin içsel isteğine dönüşmektedir. Bu süreçte seçim yapma aşaması, bireyin durumu en iyi değerlendirdiği andır. Uygun ortamı bulduktan sonra birey, bu durumu gerçekleştirmek için harekete geçer.
4. Seçenek Arama: İstemini karşılama yolunda uygun seçenekleri arama süreci olarak adlandırılabilir. Bu aşamada birey, belirli davranışlar gösterir. Örneğin, bir öğrenci sınavdan yüksek not almak için hangi kaynakları kullanabileceğini araştırabilir.
5. Davranış: Birey uyku ihtiyacını gidermek için uykuya dalmayı da tercih ederek ya da açlık doruktayken yemek yeme eylemini gerçekleştirerek bu aşamada kurumsal bir karar alır. Doğru bir seçim olması durumunda, hedefe yönelik davranış otomatik olarak gerçekleşir.
6. Doyum: Son adımda, birey ihtiyaç karşılandığında veya hedefe ulaştığında yaşadığı bu doygunluk hali bireyi rahatlatır. Bu süre zarfında birey, gerilimden kurtulmuş olarak daha yüksek bir tatmin hissi yaşar.
Güdüleme Kuramları
Güdüleme kuramları, bireylerin davranışlarını yönlendiren belli başlı teorik yaklaşımlar sunmaktadır. İşte en yaygın güdüleme kuramları:
1. Dürtü Kuramı: Bu kuram, canlıların hayatta kalmalarını sağlamak için temel gereksinimlerine duydukları ihtiyaçları temel alır. Canlı ihtiyaçlarından mahrum kaldığında, gerilim hali başlar. Örneğin, bir canlı açlık çektiğinde, bu açlığı gidermek için harekete geçer. Dürtü kuramı, canlıların temel ihtiyaçlarının karşılanması gerektiğini vurgular.
2. Özendirici Uyarıcı Kuramı: Biyolojik gereksinimlere dayanmayan, fakat cazip bir durumun yaratabileceği motivasyonu ifade eder. Birey, yeni bir telefon almak istemediği halde, başkasının yeni bir telefonla etkileşimde bulunması sonucunda kendisinde bunun isteğini doğurabilir. Yani bireyin esas ihtiyaçları dışında çıkan fırsatlar, onu bu yangınla karşılaştırmaya ve harekete geçmeye yönlendirebilir.
3. En Uygun Düzeyde Uyarılma Kuramı: Birey sürekli olarak belirli bir uyarılma düzeyinde kalmayı hedefler. Eğer bu düzeyin altına düşerse, çevresindeki diğer uyarıcılara yönelir. Örneğin, stresli ve gürültülü bir ortamda yüksek sesle müzik dinleme isteğiyle kendisini rahatlatmak amacıyla yeni bir ortam arama gibi. Bu kuramlar, bireylerin motivasyonel çerçevesini oluştururken, motivasyona etki eden kişisel durumları da göz önüne alır.
Güdülenmeye Örnek Olarak Sinema İlgisi
Örneğin, bir bireyin sinema izleme isteği, onun güncel olaylardan keyif alması ve kültürel gelişime verdiği önem ile doğrudan ilişkilidir. Eğer bir insan sürekli olarak sinemaya gitmeyi, yeni filmleri takip etmeyi ve film incelemelerine göz atmayı arzuluyorsa, bu onun sinemaya duyduğu ilgiyi göstermektedir. Bu tür bir güdülenme, bireyin zevk alabileceği ve sosyalleşebileceği bir alan olarak ortaya çıkar.
Aynı zamanda, bu güdülenme türü bireyin sosyal çevresindeki insanların tavsiyelerine ya da yeni çıkan filmlerin cazibesine yanıt olarak başlayabilir. Burada, özendirici uyarıcı kuramı devreye girer. Birey sinema hakkında insanlarla konuşurken yeni çıkan filmleri izlemeye istekli hale gelebilir.
Örneğin, bir birey sinemaya gitmek için plan yapabilir, konusunu merak ettiği bir filmi izlemek üzere salonu araştırabilir, uygun gün ve saatleri kontrol ederek sürelerini ayarlayabilir. İşte bu süreç, bireyin güdülenmesine ve bu doğrultuda eyleme geçişine örnek olarak gösterilebilir.
Güdülenme Örnekleri: Eğitim ve Akademik Başarı
Bir başka güdülenme örneği ise eğitim alanında karşımıza çıkar. Öğrencilerin derslere ve sınavlara yönelik güdülenmesi, içsel veya dışsal motivasyon faktörlerine bağlı olarak değişebilir. İçsel motivasyona sahip bir öğrenci, öğrenme isteği ile öne çıkarken; dışsal motivasyona sahip bir öğrenci, sınavdan yüksek not alma veya öğretmenlerinden takdir görme gibi faktörlere odaklanır.
Örnek olarak, bir üniversite öğrencisi, mezuniyet sonrası iyi bir kariyer elde etmek için derslerine odaklanabilir. Bu durumda, öğrencinin çalışkanlık göstermesi ve derslerinin üzerinde durması, yapılan araştırmalarla gösterilecektir. Eğer bir öğrencinin amacı, mezuniyet sonrası istediği işte çalışmaksa, bu güdülenmenin gerçekleştirilebilmesi için çalışması ve kendini geliştirmesi gerektiğini bilmektedir. Güdülenme, bireyin hedeflerine ulaşma yolunda attığı adımları temsil eder.
Sonuç olarak, güdülenme, cinsiyet, sosyal çevre, kişilik ve kültürel faktörlerden etkilenen bir süreçtir. Bu nedenle, bireylerin motivasyon kaynakları ve güdülenme şekilleri oldukça farklılık gösterebilir. Özetle, güdülenmeye verilen örnekler, bireylerin istek ve ihtiyaçları doğrultusunda belirledikleri hedeflere ulaşma yönündeki çabalarını yansıtır.