Garip Akımı, 1941 yılında Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat’ın ortaklaşa kaleme aldığı ve Türk şiirinin ilk manifestosu sayılan “Garip” adlı şiir kitabıyla başlamıştır. Bu akım, Cumhuriyet Dönemi Türk Şiirinde önemli bir dönüm noktasıdır ve geleneksel şiir anlayışına radikal bir başkaldırı niteliği taşır. Garip Akımı’nın etkileri 1950’li yıllara kadar sürmüş ve Türk şiirinde geniş yankılar uyandırmıştır.
Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat’ın öncülüğündeki bu akım, şiiri elit bir sanat dalı olmaktan çıkarıp halk için yazılan bir sanat dalı haline getirmeyi amaçlamıştır. Şiirin anlaşılır olması gerektiğini savunmuşlar ve bu doğrultuda çalışmalar yapmışlardır. Garip Akımı şairleri, günlük konuşma dilini şiirlerine yansıtmış, ağır süslü sanatlı sözler yerine sade ve yalın bir dil kullanmışlardır.
Garip Akımı şairleri, geleneksel şiir kurallarını reddetmişlerdir. Divan edebiyatı ve Servet-i Fünun – Fecr-i Ati topluluklarından geleneksel şiir anlayışını eleştirmişlerdir. Şiirin ölçü ve kafiye gibi geleneksel unsurlarını terk ederek serbest ölçüyle yazdılar. Şiirlerinde halkın konuşma dilini kullandılar, soyut imgelerden uzak durdular. Şiirlerinde günlük nesneler, sıradan insanlar, basit olaylar ve aşk gibi konular işlediler.
Garip Akımı Şairleri
Orhan Veli Kanık (1914-1950)
Orhan Veli, 1914 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde öğrenim gördü ancak bu okuldan mezun olmadı. Şiirlerinde özellikle Anadolu’yu ve İstanbull’u konu edindi. Mavimevsim dergisinde yayınladığı şiirlerle tanındı. 1941’de arkadaşları Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat ile birlikte Garip adlı şiir kitabını yayınladı. Garip akımının kurucuları arasında yer aldı.
Şiirlerinde gündelik yaşamın sıradan, basit nesnelerine ve olaylarına yer verdi. Aşk, ayrılık, ölüm gibi temalar yanı sıra İstanbul manzaraları, sokak insanları, hayvanlar gibi birçok konuda şiirler yazdı. Şiirlerinde kullandığı dil oldukça sadedir. Günlük konuşma dilini kullandı. Mizahi bir üslupla şiirler yazdı.
1944 yılında şiirlerinde görülen kahraman anlayışını yıkarak masal kahramanlarına yer verdiği Küçük Masallar adlı eserini yayımladı. Şiirlerinde hece ölçüsünü de terk etti. Ölçü ve kafiye yerine ses uyumlarına önem verdi.
Orhan Veli Kanık, 1950 yılında geçirdiği bir kaza sonucu hayatını kaybetti.
Melih Cevdet Anday (İsrafil’in Oğlu Melih) (1925-2002)
Melih Cevdet Anday, 1925 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde öğrenim gördü. İlk şiirlerini 1940 yılında Kadro dergisinde yayınladı. Orhan Veli ve Oktay Rıfat ile birlikte Garip adlı şiir kitabını 1941 yılında yayımladılar ve Garip akımının kurucuları oldular.
Tiyatro, roman ve öykü alanlarında da eserler veren Melih Cevdet Anday, Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatının önemli isimlerinden biridir. Şiirlerinde toplumsal sorunlara değindi ve bu sorunları mizahi bir dille ele aldı.
Oktay Rıfat (1931-1988)
Oktay Rıfat, 1931 yılında İstanbul’da doğdu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde öğrenim gördü. İlk şiirlerini 1946 yılında yayınladı. Orhan Veli ve Melih Cevdet Anday ile birlikte Garip akımının kurucularıdır.
Oktay Rıfat’ın şiirlerinde gerçekçilik ön plandadır. Sosyal konulara değinmiştir. Şiirlerinde Anadolu’yu tanıtan imgeler kullanmıştır. Kafiye yerine ses uyumlarına önem vermiştir.
Aşık Veysel
Aşık Veysel, 1904 yılında Sivas’ın Şarkışlak ilçesine bağlı Suşehri’nde doğdu. Kültürel anlamda zengin bir bölge olan Aşık Veysel’in memleketinde aşık geleneği hâlâ devam etmektedir. Veysel’in babası Hasan’a halk arasında “saz üstadı” denilmektedir.
Aşık Veysel’in şiirlerinde genellikle ölüm, ayrılık, doğa ve insan temasının yanı sıra memleket hasreti de görülmektedir. Görme yetisini küçük yaşta kaybeden Aşık Veysel’in şiirlerinde özlem ve aşk duygusu ön plandadır.
Aşık Veysel, 1973 yılında İstanbul’da hayatını kaybetti.
Garip Akımı Özellikleri
- Geleneksel şiir anlayışına başkaldırı niteliğindedir.
- Ortak özellikleri olan üç şairin imza attığı bir akımdır: Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat.
- Türk şiirinde önemli bir kırılma noktasıdır.
- Şiirin elit bir sanat dalı olmaktan çıkıp halka mal olması gerektiği savunulur.
- Anlaşılır olmaması gereken şiirin herkes tarafından anlaşılır olması gerektiği savunulur.
- Ağır süslü sanatlı sözler yerine sade ve yalın bir dil kullanılır.
- Şiirde günlük konuşma dilinin kullanılması gerekir.
- Şiirin ölçü ve kafiye gibi geleneksel unsurları terk edilir; serbest ölçüyle yazılır.
- Şairler; divan edebiyatı ve Servet-i Fünun – Fecr-i Ati topluluklarından geleneksel şiir anlayışını eleştirerek akımı başlatırlar.
- Şiirlerinde günlük nesneler, sıradan insanlar, basit olaylar ve aşk gibi sıradan konular işlenir.
- Melih Cevdet Anday, Garip akımının kurucuları arasında yer alır ve tiyatro alanında da eserler verir.
- Oktay Rıfat’ın şiirlerinde Anadolu’yu tanıtan imgeler vardır ve kafiye yerine ses uyumlarına önem verilir.
- Aşık Veysel’in şiirlerinde ölüm, ayrılık, doğa ve insan temasının yanı sıra memleket hasreti de görülür.
Garip Akımı Şairlerinin Eserleri
Orhan Veli Kanık Eserleri
- Mama (Çocuk Şiirleri), 1938
- Arkadaş Manıları (Çocuk Şiirleri), 1939
- Garip (Ortak Kitap), 1941
- Bleşe (Ortak Kitap), 1945
- Piyale (Ortak Kitap), 1946
- Kuvayi Milliye’nin Hizmetinde İki Sene (Şiir Günlüğü), 1948
- Piyale (Ortak Kitap), 1949
- Küçük Masallar, 1944
- Pergel’in Ucu Kırıldı – Küçük Masallar, 1947
- Piyale (Ortak Kitap), 1949
Melih Cevdet Anday Eserleri
- Piyale (Ortak Kitap), 1941
- Garip (Ortak Kitap), 1941
- Kolları Fakat Bacaklı Adam – Hikaye, 1944
- İlk Şiirler, 1946
- Küçük Şeyler – Şiir, 1957
Oktay Rıfat Eserleri
- Piyale (Ortak Kitap), 1941
- Garip (Ortak Kitap), 1941
- Aşık Veysel’e Saygı – Şiir, 1952
- Ölüm Sekiz Numaradır – Hikaye, 1956