Etik ikilemler, çoğu zaman karşımıza çıkan ve doğru ile yanlış arasında kalmamıza neden olan karmaşık durumları ifade eder. Bu durumlar, bireylerin değerlerini, inançlarını ve toplumsal normlarını sorgulamalarına neden olur. Etik ikilemler, özellikle iş hayatında, sağlık sektöründe ve gündelik yaşamda sıkça karşılaştığımız zorlu durumlardır. Bu yazıda, etik ikilemlerin ne olduğu, örnekleri ve bu durumlarla nasıl başa çıkabileceğimiz üzerinde duracağız.
Etik İkilem Nedir?
Etik ikilem, bir bireyin, kendisi veya başkaları için sonuçları olan iki ya da daha fazla tutum veya eylem arasında seçim yapmak zorunda kaldığı durumları ifade eder. Bu tür ikilemler, genellikle bir kararın çeşitli yan etkileri olduğu durumlarda ortaya çıkar. Bir etik ikilem ile karşılaştığınızda, hangi seçeneği tercih ederseniz edin, belirli ahlaki prensiplerden taviz vermiş olursunuz.
Bu noktada, etik ikilemin iki önemli unsuru bulunmaktadır: bu unsurlar; çelişen değerler ve seçim yapmanın sonuçlarıdır. Örneğin, bir yönetici, işten çıkarmaları önlemek için çalışanlarının işlerini korumak istemektedir, ancak şirketin finansal durumunu düzeltmek amacıyla, belirli bir kesimde tasarruf yapması gerektiği durumunu değerlendirmek zorundadır. Buradaki ikilem, insanları korumak ile işin devamlılığını sağlamak arasındaki çatışmadır.
Örnek 1: Sağlık Sektöründe Etik İkilemler
Sağlık profesyonellerinin en sık karşılaştığı etik ikilemlerden biri, hastalıkların tedavisi sırasında hastanın ve ailenin istekleri ile tıbbi gereksinimler arasındaki dengeyi bulmaktır. Örneğin:
- Hastanın Bilgilendirilmesi: Hastaya hastalığının ciddiyeti konusunda doğru bilgi vermek ile, onu endişelendirmemek arasındaki ikilem.
- Hastanın İzni: Hastanın tedaviye onay vermesi, ancak bu onay sırasında hastanın tamamen bilgilendirilmemesi halinde etik bir sorun ortaya çıkabilir.
- Hastanın Hakkı: Hastanın kendi sağlığı üzerindeki kontrolü koruma isteği ile doktorun uzmanlığı ve önerileri arasındaki çatışma.
Örnek 2: İş Hayatında Etik İkilemler
İş hayatında da etik ikilemler sık görülmektedir. Çalışanların performansını artırmak ve şirketin menfaatlerini korumak adına uygulanan stratejiler, bazen etik olmayan yöntemleri gündeme getirebilir. Örneğin:
- Kıdem Tazminatı: Şirketin tasarruf yapmak amacıyla kıdem tazminatlarını sıfırlama kararı alması ile çalışanların haklarının korunması arasındaki tartışma.
- Çalışan Gizliliği: Çalışanların kişisel bilgilerini toplamakla, bu bilgileri şirket menfaatleri doğrultusunda kullanmak arasında kalan bir yöneticinin kararsızlığı.
- Hedeflere Ulaşma: Şirketin hedeflerine ulaşmak için, etik olmayan satış taktiklerine başvurmak ile uzun vadeli müşteri ilişkilerini koruma arasındaki dengesizlik.
Etik İkilemlerle Başa Çıkma Yöntemleri
Etik ikilemlerle başa çıkmak için çeşitli stratejiler geliştirmek, bu tür durumlarla daha sağlıklı bir şekilde başa çıkmaya yardımcı olabilir. İşte bazı yöntemler:
Yöntem 1: Bilgi Toplama
Karar verilecek durumu daha iyi anlamak için mümkün olduğunca fazla bilgi toplamak önemlidir. Farklı bakış açılarını değerlendirmek ve sahadaki uzmanlarla görüşmek, durumu analiz etmenin bir yoludur. Bu yöntem, yalnızca durumu değil, olası sonuçlarını da anlamayı sağlayabilir.
Yöntem 2: Değer Belirleme
Hangi değerlerin sizin için en önemli olduğunu bilmek, etik yarılmalardan geçerken doğru kararlar vermenize yardımcı olur. Bu değerlerin bir listesi oluşturulması, karar vermenin pratik bir yolunu sunabilir. Değerler arasında seçim yapmak, kişinin moral ve etik inançlarını daha sağlam bir biçimde korumasına yardımcı olur.
Yöntem 3: Sonuçları Değerlendirme
Alınacak kararın olası sonuçlarını düşünmek ve bu sonuçların uzun; kısa ve orta vadeli etkilerini değerlendirmek, en uygun kararı vermenize yardımcı olur. Ayrıca, bu düşünme süreci, kararlarınızın daha etik ve sorumlu olmasına yol açar.
Sonuç
Etik ikilemler, zaman zaman karmaşık ve zorlayıcı olabilir. Bu tür durumlarla karşılaştığınızda, bilgi toplamak, değerlerinizi belirlemek ve sonuçları değerlendirmek gibi yöntemler kullanarak karar verme sürecinizi kolaylaştırabilirsiniz. Etik ikilemler, yalnızca bireysel davranışlarımızı değil, aynı zamanda toplumsal normları da etkileyen önemli durumlardır. Kendi etiğinizi oluşturmak, sosyal ilişkilerinizi ve mesleki etik anlayışınızı güçlendirmek için bu ikilemleri anlamak ve üstesinden gelmek kritik bir öneme sahiptir. Bu bağlamda, daha etik bir dünya için kendi mücadelemizi sürdürmek, geleceğimiz açısından oldukça değerlidir.