Eşeyli üreme, genetik çeşitliliğin arttığı ve türlerin devamlılığının sağlandığı bir üreme şeklidir. Eşeyli üremede gamet adı verilen cinsiyet hücreleri yani erkek ve dişi hücreleri bir araya gelerek zigot adı verilen yeni bir hücreyi oluşturur. Bu yeni hücre daha sonra döllenme ile oluştuğu bireyi geliştirir ve yeni bir organizma meydana gelir. Bitkilerde eşeyli üreme tohum, hayvanlarda ise yavru şeklinde gerçekleşir. Tohum veya yavru yeni bireyler gelişip olgunlaştığında kendi türuna ait bireyler ortaya çıkar.
Eşeyli Üreme Nedir?
Üremek canlıların en önemli özelliklerinden biridir. Canlıların neslini devam ettirebilmesi ve türlerin yok olmaması için üreme büyük öneme sahiptir. Canlıların sahip olduğu DNA gelecek kuşaklara aktarılırken genetik şifrelemede üremeye bağlı olarak gerçekleşir. Eşeyli üreme, farklı cinsiyetler arasında gerçekleşen döllenmeyi kapsar. Dişi ve erkek bireylerin birleşerek yeni bir birey oluşturması söz konusudur.
Yeni oluşan bu birey, anne ve babanın genetik özelliklerini karışık olarak taşır. Bu sayede genetik çeşitlilik ortaya çıkar. Genetik çeşitliliğin en önemli avantajı çevresel değişikliklere daha iyi uyum sağlamasıdır. Eşeyli üreme ile meydana gelen yeni bireyler, anne ve babadan farklı genetik özelliklere sahip olduğundan, çevresel koşullarda meydana gelebilecek değişikliklere daha iyi uyum sağlayabilirler. Eşeyli üremenin en önemli avantajlarından biri budur.
Bitkilerde eşeyli üreme çiçeklerde gerçekleşir. Çiçeklerde bulunan erkek ve dişi organların birleşmesiyle döllenme gerçekleşir ve tohum oluşur. Hayvanlarda ise eşeyli üreme dişi ve erkek bireylerin birleşerek birbirine yapışmasıyla gerçekleşir. Oluşan yeni birey yavru olarak adlandırılır. Bitki ve hayvanlarda döllenme doğada kendiliğinden gerçekleşebileceği gibi insan müdahalesi ile de gerçekleşebilir.
Eşeyli Üremenin Aşamaları Nelerdir?
Eşeyli üreme, temel olarak üç ana aşamadan oluşur: gamet oluşumu, döllenme ve zigot oluşumu.
- Gamet Oluşumu: Eşeyli üremenin ilk aşamasıdır. Bu aşamada erkek ve dişi organizmada özel hücrelerin (gametlerin) oluşumu gerçekleşir. Erkek gamet, sperm olarak bilinirken, dişi gamet yumurta veya ovum olarak adlandırılır. Bu süreç, mayoz bölünme adı verilen bir hücresel bölünme yöntemiyle gerçekleşir ve her gamet, organizmanın kromozom sayısının yarısı kadar kromozom içerir.
- Döllenme: Eşeyli üremenin ikinci aşamasıdır. Döllenme, erkek gamet ile dişi gamet’in birleşmesi sürecidir. Bu birleşme sonucunda yeni bir hücre olan zigot oluşur. Döllenme, iç veya dış ortamda gerçekleşebilir; bu, organizmanın türüne bağlıdır.
- Zigot Oluşumu: Eşeyli üremenin son aşamasıdır. Döllenme sonucunda oluşan zigot, anne rahminde veya tohum içinde gelişmeye başlar. Bu aşamada zigot, embriyo haline gelir ve gelişimini sürdürerek yeni bir organizma meydana getirir.
Bitkilerde Eşeyli Üreme
Bitkilerde eşeyli üreme çiçeklerde bulunan erkek ve dişi organların birleşmesi ile gerçekleşir. Eşeyli üremenin bitkilerde gerçekleşme şekli hem farklılık gösterir hem de kendi içinde ayrılır.
- Özel döllenme: Çiçeğin kendi erkek organı ile kendi dişi organı dönerler ve bu şekilde çiçeğin kendisini döller.
- Çapraz döllenme: Kendi erkek organı ile kendi dişi organı dölenemez ise başka bir çiçeğin erkek organı kendi çiçeğin dişi organını döler yani iki ayrı çiçeğin polenleri birbirine gelir.
Bitkilerde eşeyli üremenin gerçekleşmesi için çevresel bazı faktörlerinde uygun olması gerekir. Sıcaklık, ışık ve nem gibi faktörler bitkilerde eşeyli üremenin gerçekleştirilmesinde önemli role sahiptir.
Hayvanlarda Eşeyli Üreme
Hayvanlarda eşeyli üreme bir dizi karmaşık aşamadan oluşur. Bunlar; gamet oluşumu, gametlerin birleşmesi (döllenme), yeni bir organizmanın oluşumu (zigot) ve gelişimdir.
Hayvanlarda eşeyli üreme her ne kadar her canlıda aynı şekilde olsada kendi arasında farklılık gösterir. Örneğin bazı hayvanlarda doğum öncesi döllenme gerçekleşirken bazılarında doğum sonrası döllenme meydana gelir. Bazı hayvanlarda ise döllenme dışarıda gerçekleşirken bazı hayvanlarda ise bu durum vücuttan ayrılmadan gerçekleşir.
Yukarıda sayılanlara ek olarak hayvanlarda eşeyli üremenin nasıl olacağını belirleyen faktörlerden bazıları sıcaklık, besin, nem ve oksijen düzeyidir.
Eşeyli Üremenin Avantajları Nelerdir?
Eşeyli üremenin avantajları şu şekilde sıralanabilir:
- Farklı genetik özelliklere sahip iki ayrı bireyin birleşmesiyle yeni bir bireyin oluşması,
- Genetik çeşitliliğin artması ve buna bağlı olarak türlerin devamlılığının sağlanması,
- Yeni bireylerin anne ve babadan farklı genetik özelliklere sahip olması ve böylece çevresel değişikliklere daha iyi uyum sağlayabilmesi,
- Zayıf genetik özelliklerin baskın hale gelmesi ve türün daha güçlü olabilmesi,
- Yeni bireylerin oluşum sürecinde eski bireylerden daha farklı şekilde gelişmesi sonucu yeni özelliklere sahip olması ve böylece evrim sürecinin hızlanması.
Eşeyli Üreme ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Eşeyli Üreme Nedir?
Eşeyli üreme, iki cinsiyetin gamet (cinsiyet hücresi) oluşturarak bir araya gelmesiyle yeni bir bireyin oluşumudur. Bu süreçte erkek gamet ile dişi gamet birleşerek zigot adında tek hücreli bir yapı oluşturur. Bu yapı daha sonra bölünerek yeni bir bireyi oluşturur.
Eşeyli Üremenin Avantajları Nelerdir?
Eşeyli üremenin avantajları; genetik çeşitliliğin artması, yeni bireylerin farklı genetik özelliklere sahip olması ve eski bireylerden daha farklı şekilde gelişerek evrime katkı sağlamasıdır.
Eşeyli Üreme Hangi Canlılarda Vardır?
Eşeyli üreme hem bitkiler hem de hayvanlar aleminde geniş bir yelpazeye yayılmıştır. Yüksek bitkiler, omurgalı hayvanlar (balıklar, kurbağalar, kertenkeler, kuşlar ve memeliler) ile birlikte birçok omurgasız hayvan (böcekler, deniz yıldızları vb.) ve bazı tek hücreliler (paramecium türleri) bu gruba dahildir.