Deneme türünün özellikleri, bu türde yazılması gereken unsurlar ve önemli deneme örnekleri hakkında bilgi bulabileceğiniz bir yazı dizisi hazırladık.
Deneme, genellikle serbest ölçüyle yazılan ve yazarın kişisel görüşlerini aktardığı metinlerdir. Şiir, roman, oyun gibi sanatçı çıkarma amacı güden türlerin yanında deneme türü sanatçı eğlenme amacı güderek ortaya çıkardığı bir yazı türüdür. Sanat için sanat anlayışına uygun bir tür olan deneme, ustanın elinden çıktığında edebi bir değer de kazanır.
Denemelerin en önemli özelliği yazarın kişisel görüşlerini aktarabilmesidir. Bu tür eserlerde doğruluğu kanıtlanmış görüşlere yer verilmez. Yazarın kendi düşünceleri ve duyguları ön plandadır. Bu nedenle denemeler tamamen öznel bir anlatıma sahiptir.
Denemelerde genellikle serbest ölçü kullanılır. Örneğin, akrostiş şiirler denemelerde sıkça karşımıza çıkar. Bunun yanı sıra denemelerde konu bütünlüğü de zaman zaman bozulabilir. Yazarın aklından geçen her düşünce, her görüş ve her duygudan izler taşıyabilir deneme.
Deneme Türünün Özellikleri
Deneme türünün özellikleri genel hatlarıyla aşağıdaki gibidir:
- Deneme yazılarında yazarın kişisel görüşleri yer alır.
- Bu yazılarda yazarın aklına gelen her düşünce ve her görüş serbest bir şekilde aktarılır.
- Yazılarda zaman zaman konu bütünlüğü bozulabilir.
- Denemelerde serbest ölçü kullanılır.
- Deneme, ustanın elinden çıktığında edebi bir değer kazanır.
- Bu yazılarda doğruluğu kanıtlanmış görüşlere yer verilmez.
Deneme Türünün Önemi
Deneme türünün önemi aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Deneme yazıları kişisel görüşlerin aktarılması bakımından önemlidir.
- Bu yazılar; yazarın duygu ve düşüncelerini tanıma, anlama ve kendine özgü bir biçimde yeniden kurgulama fırsatı verir okura.
- Denemeler; şiir, roman, oyun gibi ağır sanatçı çıkarma amacı güden türlere göre daha hafif metinlerdir. Bu nedenle daha kolay okunur.
Önemli Deneme Örnekleri
1. Montaigne Denemeleri
Montaigne Denemeleri, Fransız yazar Michel de Montaigne’in en önemli eseri olup toplamda 107 denemeden oluşmaktadır. Denemeler; eğitim, arkadaşlık, evlilik, ölüm gibi insan hayatını kapsayan birçok konuya ayrılmıştır.
Montaigne’in bu eserindeki başlıca denemeler şunlardır:
- Eğitim Üzerine
- Aşk Üzerine
- Korku Üzerine
- Dostluk Üzerine
- Ölüm Üzerine
- Özürler Üzerine
2. Nurullah Ataç Denemeleri
Nurullah Ataç; Türk edebiyatının en önemli denemecilerinden biridir ve birçok eserinde deneme türünü başarılı bir şekilde ortaya koymuştur. Ataç’ın başlıca denemeleri şunlardır:
- Denklemler ve Çözümler
- Dört Başlılar
- Kaçmak ve Kaçırmak
- Sözde Sözler
- Sözlerden Söhler
- Fikirler Fırtınası
3. Cemil Meriç Deneme Örnekleri
Cemil Meriç; Engeller Aşk’ta olduğu gibi birçok eserinde de deneme türünü kullanmıştır. Meriç’in en önemli denemeleri aşağıdaki gibidir:
- Bu Ülke
- Kırkambar
- Çevirilerle Hüsranlar
- Büyük İkilik
- Ağaçlar ve Işıklar
4. Ahmed Hamdi Tanpınar Deneme Türünde Eserler
Türk edebiyatının önemli romancı ve şairlerinden Ahmed Hamdi Tanpınar da deneme türünde eserler vermiştir. Yazarın başlıca denemeleri şunlardır:
- Edebiyat Gibi Edebiyatlar
- Tahsin Yücel’in Edebiyat Anlayışı
- Türk İnsanı ve Edebiyat
5. Mehmet Kaplan Deneme Çalışmaları
Türk edebiyatının önemli isimlerinden olan Mehmet Kaplan da deneme türünde eserler vermiştir. Kaplan’ın başlıca deneme çalışmaları aşağıdaki gibidir:
- Edebiyatımızda Hikâye Tahrirleri
- Edebiyatımızda Roman Tahrirleri
- Edebiyatımızda Şiir Tahrirleri
- Türk Hikâyesi
- Türk Romanı
6. Suut Kemal Yetkin Deneme Örnekleri
Suut Kemal Yetkin; düşünce ve sanat alanındaki görüşlerini denemeleri aracılığıyla aktarır. Yazarın başlıca denemeleri aşağıdaki gibidir:
- Ağaçlar ve Çiçekler
- Edebiyat ve Hava
- Edebiyat ve Akılcılık
- Edebiyat ve Korku
- Gölgenin Tanrısı
7. Turgut Uyar Deneme Çalışmaları
Turgut Uyar; şiirleriyle ön plana çıksa da deneme türünde de önemli çalışmalara imza atmıştır. Uyar’ın başlıca denemeleri şunlardır:
- A Göre A
- Düz Yazılar
8. Halikarnas Balıkçısı Denemeleri
Halikarnas Balıkçısı adıyla tanınan Cevat Şakir Kabaağaç da deneme türünde eserler vermiştir. Yazarın önemli denemeleri şunlardır:
- Turgut Reis
- Cimri Adammışım Ben
- Bodrum Dört Kapılı Bir Şehir