Günlük hayatta karşılaşılan bazı sorunlar genellikle basit araştırmalarla çözülebilirken, bazı sorunlar ancak kapsamlı bir araştırmayla çözülebilir. Kapsamlı araştırmalar ise kendi içerisinde kategorilere ayrılır. Bu noktada araştırma modeli devreye girer.
Bir problemi çözmek için farklı yöntem ve tekniklerin kullanılabileceği araştırmalarda en uygun yöntemi belirlemek için önce araştırma modelleri hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Araştırma modelleri; ilgilenilen konu veya problem çerçevesinde hangi tür verilerin toplanacağı, bu verilerin hangi teknik ve yöntemlerle toplanacağı, toplanan verilerin hangi teknik ve yöntemlerle analiz edileceği gibi konuları belirler.
Araştırma Modelleri Nelerdir?
Araştırma modelleri çeşitlidir. Ancak en yaygın kullanılan modeller şunlardır:
- Karma araştırma modeli
- Durum araştırması modeli
- Deneysel araştırma modeli
- Kohort araştırma modeli
- Doküman inceleme modeli
- Çapraz alan araştırma modeli
- Alan taraması modeli
- Uzunlamasına araştırma modeli
- Kesikli araştırma modeli
- Sürekli araştırma modeli
- Derleme araştırma modeli
Karma Araştırma Modelleri
Karma araştırma modelleri, nicel ve nitel araştırma yöntemlerinin bir arada kullanıldığı araştırmalardır. Örneğin bir problemi ya da durumu sayısal verilerle (nicel) ve katılımcıların görüşlerini almak gibi sözel verilerle (nitel) incelemek karma bir araştırmadır. Karma modelin durum araştırmasında kullanılması sonucu daha kapsamlı ve derinlemesine bilgi edinilir. Verilerin toplanması ve analizi açısından karma araştırmalar oldukça detaylı ve zaman alıcıdır.
Durum Araştırması Modelleri
Durum araştırması modelleri, bir problemi ya da durumu çeşitli değişkenler açısından detaylı bir şekilde incelemek için kullanılır. Bu modeller genellikle nicel yöntemle gerçekleştirilir. Ancak durum araştırması yaparken nitel yöntem de kullanılabilir. Örneğin bir sınıfta akademik başarı ile kişilik özellikleri arasındaki ilişkiyi incelemek için o sınıftaki öğrencilerin kişilik özelliklerini belirlemeye yönelik bir test ve akademik başarıları için de not ortalamasını ya da yılsonu başarı puanlarını kullanmak durum araştırmasına örnektir. Bu modelde elde edilen bulgular bir durum hakkında çok yönlü bilgi sağlar.
Deneysel Araştırma Modelleri
Deneysel araştırma modellerinin en önemli özelliği, deney ortamının oluşturulabilmesidir. Deney ortamı oluşturulabilirse bu modelle bir durum ya da problem hakkında çok güvenilir sonuçlar elde edilebilir. Deneysel modelde bağımsız ve bağımlı değişkenler belirlenir. Deney grubu üzerinde bağımsız değişkenlerde bazı değişiklikler yapılır. Kontrol grubu üzerinde ise değişiklik yapılmaz. Elde edilen veriler istatistiksel analizlere tabi tutulur. Bu modelin en büyük dezavantajı, deney ortamının her zaman sağlanamamasıdır.
Kohort Araştırma Modelleri
Kohort araştırma modellerinde belli bir özellik gösteren gruplar oluşturulur ve bu grupların belirli bir süre boyunca çeşitli özellikleri incelenir. Örneğin sigara içen ve içmeyen gruplar oluşturulup, bu grupların akciğer sağlıkları birkaç yıl takip edilerek karşılaştırılabilir. Bu modelde bir durum ya da problem uzun bir süre boyunca incelendiği için zaman alıcıdır.
Doküman İnceleme Araştırma Modelleri
Doküman inceleme modellerinde çeşitli yazılı, görsel ya da işitsel dokümanlar incelenerek bunlarla ilgili veriler toplanır. Toplanan veriler çeşitli teknik ve yöntemlerle analiz edilerek bir durum ya da problem hakkında bilgi edinilir. Bu model, başka bir çalışma ortamında bulunulamadığında başvurulabilecek çalışmalardandır. Ayrıca doküman inceleme modeli nitel yöntemle yapılan çalışmalarda da sıkça kullanılır.
Çapraz Alan Araştırma Modelleri
Çapraz alan araştırma modellerinde farklı alanlarda farklı gruplara aynı anket uygulanarak her grubun diğer grupla olan farkları istatistiksel analizlerle ortaya konulabilir. Örneğin farklı sosyoekonomik gruplara psikolojik dayanıklılık anketi uygulanarak her grubun psikolojik dayanıklılık seviyeleri karşılaştırılabilir.
Alan Taraması Modelleri
Alan taraması modeli ile ilgili bir problem hakkında bilgi edinmek için daha önce yapılmış çalışmaların taranması gerçekleştirilir. Örneğin öğretmenlerin mesleki tükenmişliği hakkında bilgi edinmek isteniyorsa bu konu hakkında daha önce yapılmış çalışmalar incelenerek metaanaliz yöntemiyle çalışmaların sonuçları bir araya getirilebilir.
Uzunlamasına Araştırma Modelleri
Uzunlamasına araştırmalarda belli bir grup, belirli özellikleri açısından incelenir ve bu inceleme birkaç yıl boyunca sürdürülür. Yani uzunlamasına araştırmalar kohort araştırmalara benzerlik gösterir. Ancak uzunlamasına çalışmalarda grup içindeki herkes aynı anda incelenirken, kohort çalışmalarda farklı gruplar incelenir.
Araştırma Modellerinde Süreçler
Araştırma modellerinin her birinde süreçler farklıdır. Farklı süreçlere sahip olan modellerden seçim yaparken dikkat edilmesi gerekenler de birbirine benzerlik gösterir.
Araştırma Modeli Seçerken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Araştırma modeli seçerken dikkat edilmesi gerekenler şunlardır:
- Seçilecek modelin problemin çözümünde sağlayacağı katkı
- Zaman kısıtı
- Mali kısıt
- Elde yeterli veri toplayıp toplayamayacakları
- Kullanılacak teknik ve yöntemlerin yeterliliği
- Önerilen modelin uygulanabilirliği
- Araştırmacının seçim yapacağı model hakkında ne kadar bilgi sahibi olduğu
Araştırma Modeli Nedir?
Araştırma modeli; bir problemin çözülmesi için hangi tür verilerin toplanacağı, bu verilerin hangi teknik ve yöntemlerle toplanacağı, toplanan verilerin hangi yöntem ve tekniklerle analiz edileceği gibi konuları belirleyen çalışmadır.