Açıklayıcı Anlatım Nedir?
Açıklayıcı anlatım, bir konuda bilgi vermek veya bir şeyi öğretmek amacıyla yapılan yazılı ya da sözlü anlatım çeşitlerinden biridir. Bu anlatım şekli, genellikle öğretim ortamlarında, derslerde ve yazılı kaynaklarda (kitaplar, makaleler, dergiler) sıklıkla kullanılmaktadır. Açıklayıcı anlatım, nesnel bir yaklaşım sergileyerek okuyuculara veya dinleyicilere belirli bir konuda net ve anlaşılır bilgiler sunar. Bu tür bir anlatım, belirli bir konunun tanımlanması, açıklanması veya örnekler ile somutlaştırılması amacıyla tercih edilir.
Açıklayıcı anlatımda dil, açık ve anlaşılır bir biçimde kullanılmaktadır. Sanatlı söyleyişler, mecazlar ve süslü ifadeler yerine, doğrudan bilgiye odaklanılmıştır. Anlatımın amacı, okuyucunun veya dinleyicinin anlama seviyesini artırmak, bilgiyi daha erişilebilir hale getirmek ve öğrenimi desteklemektir. Dolayısıyla bu tür anlatım, eğitimde, akademik yazılarda, bilgilendirici makalelerde ve resmi belgelerde oldukça yaygındır.
Özellikle öğretmenlerin, öğrencileri bilgilendirmek için kullandığı yöntemin başında yer alır. Açıklayıcı anlatımda kullanılan yöntemler arasında tanımlama, karşılaştırma, örneklendirme ve istatistik verilerden yararlanma gibi teknikler bulunmaktadır. Tüm bu özellikler, yazılı veya sözlü anlatımın etkisini artırmaya yöneliktir.
Açıklayıcı Anlatımın Özellikleri
Açıklayıcı anlatımın belirgin birkaç özelliği bulunmaktadır. Birincisi, dilin açık ve yalın bir şekilde kullanılmasıdır. Bu anlatım türünde, bilgi iletimi ön plandadır ve okuyucunun veya dinleyicinin konuyu anlaması hedeflenir. Dolayısıyla asıl amaç, bilgiyi süslü bir dille değil, sade ve net bir dille aktarmaktır. İkincisi, açıklayıcı anlatımda kullanılan dil, düşünceleri kısa ve nesnel ifadelerle ifade etmeye yöneliktir. Bu da anlatımın daha anlaşılabilir olmasını sağlar.
Üçüncüsü, yazılı metinlerde genellikle örnekler ve tanımlar kullanılarak belirsizlik azaltılmaya çalışılır. Açıklayıcı anlatımda, bir konuda bilgi aktarırken o konunun örneklerle desteklenmesi, okuyucunun veya dinleyicinin bilgiyi daha kolay kavramasını sağlar. Bu da onun öğrenme sürecini hızlandırır. Ayrıca, açıklayıcı anlatımda kullanıcının kavramsal çerçevesinin şekillenmesi ve detayların göz önünde bulundurulması oldukça önemlidir.
Son olarak, bu anlatım türü çeşitli akademik türlerde de yer alır. Özellikle makale, deneme, fıkra ve eleştiri gibi yazılarda açıklayıcı anlatıma sıkça yer verilmektedir. Bu tür yazılarda açıklayıcı anlatımın kullanılması, bilginin sistematik ve mantıklı bir biçimde sunulması açısından önemli bir rol oynamaktadır.
Açıklayıcı Anlatım Örnekleri
Açıklayıcı anlatımın en iyi anlaşılabileceği yerlerden biri örneklerdir. İşte açıklayıcı anlatıma dair bazı örnekler:
Örnek 1:
Tarihimizde iki tane Gül Baba vardır. Fatih devrinde yaşayan ve asıl adı Mehmet olan Gül Baba, Anadolu’ya Şirvan’dan gelmiş, Fatih’in yaptırdığı camide dersler okutmuş ve kendisine verilen Korucu köyünde bir tekke kurmuştur. Kanuni zamanında yaşayan ve asıl adı Cafer olan Gül Baba ise bir Bektaşi dervişidir. 1548’de Budin’de şehit olmuştur. Bu metin, okuyucuya Gül Baba’nın hayatı hakkında bilgi vermekte olup, iki tarihsel kişinin karşılaştırmasını yapmaktadır.
Örnek 2:
Halk hikayesi, nazım ve nesir bakımdan zengin bir anlatı türüdür. Bu türde, olağanüstü olayların yanı sıra kahramanların serüvenleri ve toplumsal ilişkileri ele alınır. Hikayeler, genellikle sözlü gelenek ile aktarılır ve sahne performanslarıyla zenginleştirilir. Bu anlatım biçimi, halkın kültürel değerlerini yansıtarak gelecek nesillere taşınmasına yardımcı olur.
Örnek 3:
Eylülde Kaçkarların çevresinde “kestane karası fırtınası” gelir. Bu fırtına, kestane meyvesinin dökülme zamanını işaret eder. Bölge halkı için kestanenin hem meyvesi, hem de kerestesi çok önem arz eder. Bu metinde, bölgeye özgü bir doğal olay açıkladığı gibi, aynı zamanda bu olayın toplum üzerindeki etkisi ve önemi de vurgulanmaktadır.
Açıklayıcı Anlatımda Kullanılan Yöntemler
Açıklayıcı anlatımda farklı teknikler ve yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemlerin başında tanımlama, karşılaştırma ve örneklendirme yer almaktadır. Tanımlama, bir neyin veya kavramın belirli bir çerçevede açıklanmasını sağlar. Bu, tanımların kesin ve net olmasını gerektirir. Örneğin, bir nesne veya durumun temel özellikleri ile ne olduğunu anlatmak bu yöntemin içinde yer alır.
Karşılaştırma yöntemi, iki veya daha fazla nesne veya kavramın benzerlikleri ve farklılıkları üzerinden bir değerlendirme yapmayı içerir. Bu, okuyucuya konunun daha geniş bir perspektiften değerlendirilmesi fırsatı sunar. Karşılaştırmalar, okuyucunun dikkatini çekmek ve konunun derinlemesine anlaşılmasına yardımcı olmak için önemlidir.
Örnekleme ise, bir kavramı veya durumu somutlaştırmak amacıyla örnekler ile desteklemeyi içerir. Okuyucuya, özellikle soyut bilgilerin daha anlaşılır hale getirilmesi açısından büyük katkı sağlayan bu yöntem, anlatımın daha canlı ve akılda kalıcı olmasına yardımcı olur.
Açıklayıcı Anlatımda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
Açıklayıcı anlatımda dikkat edilmesi gereken bazı noktalar bulunmaktadır. Öncelikle anlatımın açık, net ve anlaşılır olması gerekir. Kullanılan dilin sade olması, gereksiz süslü ifadelerden kaçınılması, okuyucunun ya da dinleyicinin konuyu daha iyi anlamasına olanak tanır. Bu sebeple, açıklayıcı metinlerde yazım ve anlatım kurallarına, dil bilgisine dikkat edilmesi önemlidir.
Bunun dışında, konunun bağlamına uygun örnekler seçmek de oldukça önemlidir. Örneklerin çeşitli kaynaklardan ve farklı perspektiflerden seçilmesi, konunun derinliğini artırır. Ayrıca, örneklerin kullanılmasının yanı sıra açıklamalar arasında mantıklı bir akış oluşturmak da gereklidir. Bu durum, metnin anlaşılırlığını artırır ve okuyucunun ilgisini devam ettirir.
Son olarak, açıklayıcı anlatımda, öznellikten kaçınılması gerekir. Yazarın kişisel yorumları ve duygusal ifadeleri, açıklayıcı anlatımın amacına ters düşebilir. Bilgilerin nesnel bir yaklaşım ile verilmesi, okuyucunun güvenini artırır ve madde bazında bilgi sunulmasını sağlar.