Açık İstiare Nedir?
Açık istiare, edebiyat dünyasında sıkça karşılaşılan bir sanat biçimidir. Türkçede ‘ödünç alma’ anlamına gelen istiare, bir terimi diğerine benzeterek ifade etmektir. Açık istiarede, benzetmenin iki unsuru arasında yalnızca kendisine benzetilen (kuvvetli unsur) kullanılırken, benzeyen, yani zayıf unsur bulunmaz. Bu durum, metnin okuyucusuna, benzetmeyi anlaması için bir ipucu verir. Açık istiare, okuyucuya, hayal gücünü kullanma olanağı sunarak, anlatımın etkisini artırır.
İstiare sanatında önemli olan, benzetme ilgisidir. Bu benzetmeler, çoğu zaman gerçek anlamlarının dışına çıkarak, yeni anlamlar kazanır. Örneğin ‘kardeşi tilki gibi kurnaz biridir’ cümlesinde, ‘kardeş’ kelimesi benzeyen unsuru temsil ederken, ’tilki’ kelimesi kendisine benzetilen unsurdur. Açık istiare ile bir nesne, insan veya duruma dair daha derin bir anlam yaratılır.
Türk edebiyatında açık istiare örneklerinin zenginliği, bu sanatın kullanımında ne denli önemli olduğunu gösterir. Özellikle şiirlerde ve sanatsal metinlerde, açık istiare sıkça başvurulan bir yöntemdir. Bu nedenle, edebiyat derslerinde istiare konusunun detaylı bir şekilde incelenmesi oldukça önemlidir.
Açık İstiareye Örnekler
1. ‘Akşamın kızıllığı Uludağ eteklerinde al ipek gibidir bu akşam.’ Bu cümlede, benzeyen ‘akşamın kızıllığı’ kısmı yer almaz; yalnızca kendisine benzetilen, yani ‘al ipek’ ifadesi kullanılmıştır. Burada açık istiare örneği net bir şekilde görülmektedir.
2. Bir başka örnekte, ‘Garbın ucunda, son kıyıdan, en gürültülü bir med zamanı gökyüzü kurşunla örtülü’ dizelerinde, siyah bulutlar ‘kurşun’ ifadesiyle benzetilmiştir. Yine, benzeyen unsur açıkça belirtilmemiştir, yalnızca kendisine benzetilen belirtilmiştir.
3. ‘İki kapılı bir handayım, gidiyorum gündüz gece.’ Bu dizelerde ‘dünya’, ‘iki kapılı han’ ile ifade edilmiştir. Burada da benzetilen unsur (dünya) söylenmemiş, sadece kendisine benzetilen (iki kapılı han) kullanılmıştır. Bu durum, açık istiare olduğunu gösterir.
Açık İstiare ile Kapalı İstiare Arasındaki Farklar
Açık istiare, benzetilen (zayıf unsur) varlığını ortadan kaldırarak yalnızca kendisine benzetileni kullanır. Oysa kapalı istiarede durum tam tersidir. Kapalı istiare, benzeyenin söylenmesi ile yapılır. Örneğin, ‘yalnızlık damla damla şakağından sızıyor’ dizesinde, ‘yalnızlık’ sözcüğü benzeyen unsuru oluşturur. Burada yalnızca benzeyen ortaya konulmuştur, kendisine benzetilen unsur yoktur.
Kapalı istiare örneği olarak ‘Süzülüp akasya dallarından gün erir damla damla ayaklarında’ dizesi verilebilir. Bu dizelerde, ‘gün’ kelimesi benzeyen unsuru temsil ederken, kendisine benzetilen (su gibi) unsuru gizlidir. Bu iki istiare türü arasındaki farkı anlamak, edebiyat okurlarına derin bir bakış açısı kazandırır.
Hangi terimin ne zaman ve nasıl kullanıldığı, yazının genel kalitesini etkileyebilir. Örneğin, açık istiare bir anlatıma daha fazla soyutluk katarken, kapalı istiare daha fazla somut bir unsur sunar.
Açık İstiare Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Açık istiare kullanırken dikkat edilmesi gereken en önemli unsurlardan biri, benzetme ilişkisini net bir şekilde kurmaktır. Okuyucunun, yapılan benzetmeyi anlaması için belli ipuçları ya da bağlam sağlamalıdır. Anlatımın akıcılığı ve tutarlılığı da bu bağlamda önemlidir. Yani, okuyucu açık istiare ile karşılaştığında, anlamını rahatlıkla kavrayabilmelidir.
İkinci dikkat edilmesi gereken nokta, kullanılan kelimelerin çağrışımlarıdır. Örneğin, ‘siyah bulutlar’ ifadesi kullanıldığında, okuyucu mavi gökyüzü ile karşılaştırdığında, siyah bulutların olumsuz bir anlam sezinlemesi beklenir. Bu tür dikkatli seçimler, açık istiare sanatının etkisini artıracaktır.
Son olarak, açık istiare uygularken yaratıcı olmak da önemli bir noktadır. Yani, sıradan ve sık kullanılan ifadeler yerine, özgün ve etkileyici terimlerin kullanılması yazının derinliğini ve okuyucu üzerindeki etkisini artırır.
Açık İstiare ve Edebiyat Öğretimi
Açık istiare, edebiyat derslerinde sıklıkla işlenen konulardan biridir. Öğrencilere, istiare unsurlarının öğrenilmesiyle birlikte, yazınsal metinlerdeki derinlik daha iyi kavranır. Öğrencilerin dil becerilerini geliştirmek ve kurgusal yazım kabiliyetlerini artırmak için bu konu üzerinde durmak, oldukça önemlidir. Bu bağlamda, örnekler üzerinden giderek açıklamalar yapmak, öğrencilerin bu konudaki algısını güçlendirecektir.
Öğretmenler, açık istiare konusunu işlediği sırada edebi eserlerden örnekler sunarak öğrencilerin ilgisini çekebilir. Örneğin, Türk edebiyatının önemli şairlerinden Yahya Kemal Beyatlı’nın eserlerinden alıntılar yaparak somut örnekler göstermek, öğrencilerin anlamasını kolaylaştıracaktır. Bir şiirin analiz edilmesi bu türden bir eğitimde oldukça faydalıdır.
Sonuç olarak, açık istiare eğitimi, önemli bir sanatsal yetenek geliştirme yoludur. Öğrenciler, metinlerdeki benzetme ilişkilerini anlamaya başladıklarında, yazınsal eserlerden daha fazla keyif alacak ve kelimelere derinlik katmanın yollarını keşfedeceklerdir.