Kavram öğretimi ile çocuklar çevrelerindeki dünyayı daha iyi anlamaya başlarlar. Yeni bir kavram öğrendiğinde çocuğun hafızasında o kavramın görsel, işitsel, dokunsal ve bazen de kokusal temsilleri oluşur. Bu temsillerin her biri çocuğun kavramı daha iyi anlamasını ve hatırlamasını sağlar. Çocuk her yeni kavramda farklı duyularını kullanarak kavramın temsilini oluşturur ve bu temsilleri zihninde saklar. Bu temsiller sayesinde çocuk zihinsel olarak daha karmaşık düşünceler oluşturabilir ve bu düşünceleri günlük hayatında kullanabilir.
Kavram Öğretiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Kavram öğretiminde kullanılacak nesnelerin çocuk için anlamlı olması gerekir. Eğer çocuk, kavramın öğretiminde kullanılacak nesneyi tanımıyorsa kavramı öğrenirken zorluk yaşayabilir.
- Çocukla yapılacak bireysel çalışmalarda kullanılması gereken nesnelerin, çocuğun gelişim düzeyine uygun olması gerekir. Eğer nesne çok basitse çocuğun dikkatini çekmeyebilir, çok zor ise çocuğun kavramı öğrenmesini güçleştirebilir.
- Grupla yapılacak çalışmalar sırasında dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, gruptaki her bir çocuğun ayrı ayrı dikkatini çekebilmektir. Bir çocuğun dikkatini çeken bir nesne diğer bir çocuk için anlamlı olmayabilir.
- Çocuklara kavramları öğretirken görsel, işitsel ve kinestetik (dokunma) uyaranların bir arada kullanılması, kavramların daha kalıcı olarak öğrenilmesini sağlar.
- Çocuklara kavramları öğretirken sürekli aynı yöntemi kullanmaktan kaçınılmalıdır. Farklı yöntem ve tekniklerin bir arada kullanılması, kavram öğretimini daha eğlenceli hale getirir ve çocukların farklı açılardan kavramı öğrenmesini sağlar.
- Kavram öğretimi sırasında çocuklardan sürekli geri dönüt almak gerekir. Geri dönüt alırken sadece sözlü yanıtlar yeterli değildir. Kavramı öğrenip öğrenmediklerini gösterebilmek için çocuklardan çeşitli eylemler gerçekleştirmeleri de istenebilir.
- Kavram öğretimi sırasında çocuklarla bireysel ya da grup halinde çalışmalar yapılabilir. Bireysel çalışmalar, her bir çocuğun kendi hızında öğrenmesine yardımcı olurken grup çalışmalarının yapılmasının en önemli avantajlarından biri, çocukların birbirlerinden öğrenmeleridir.
- Kavram öğretimi sırasında kullanılan nesnelerin gerçek nesneler olması gerekir. Gerçek nesneler, çocukların kavramları daha iyi anlamalarını sağlar.
- Çocuklara kavramları öğretirken tek yönlü öğretim yöntemi kullanılmamalıdır. Kavramları tanıtırken onların özelliklerinden de bahsedilmesi gerekir. Örneğin; “bu toplu bir top” derken “topun rengi mavi, topun dokusu yumuşak, topun sesi ne?” gibi sorular sorarak çocuğun dikkatini topun diğer özelliklerine de çekmek gerekir.
- Çocuklara kavramları öğretirken duraksama sürelerini uzatmak önemlidir. Çocuk duraksama sırasında yeni bilgileri eski bilgilerle ilişkilendirerek daha kalıcı olarak öğrenebilir.
- Çocuklara kavramları öğretirken yapılan hatalardan ders çıkarılmalıdır. Çocuklar hata yaptıklarında eleştirilmemeli, yapılan hatanın neden yapıldığına odaklanılarak hatanın düzeltilmesi için çocuğa yardımcı olunmalıdır.
- Çocuklara kavramları öğretirken sabırlı olmak gerekir. Çocuğun bir kavramı öğrenmesi zaman alabilir. Bu süreçte ona destek olmak ve sabırlı davranmak önemlidir.
- Çocuklara kavramları öğretirken onların ilgisini çekmek önemlidir. Kavram öğretimi sırasında çocuğun dikkatini çekmek için farklı teknikler kullanılabilir. Örneğin; ses çıkarmak, farklı tonlarda konuşmak, şarkı söylemek gibi teknikler kullanılabilir.
- Kavram öğretimi sırasında kullanılması gereken materyaller, çocukların gelişimsel ihtiyaçlarına uygun olmalıdır. Kullanılacak materyaller, çocukların ince ve kaba motor becerilerini geliştirmelerine de yardımcı olmalıdır.
- Kavram öğretimi sırasında çocuklara sorulacak soruların şekli önemlidir. “Bu nedir?”, “Bu neye benziyor?”, “Bu hangi renkten yapıldı?” gibi sorular sormak yerine “Bu mavi renkli bir top.” demek ya da çocuklara cümle içinde kelimeyi kullanarak örnek vermek daha etkili bir yöntemdir.
- Çocuklara kavramları öğretirken onları etiketlemek önemlidir. Evde etiketleme, kitap etiketleme, oyuncak etiketleme gibi farklı etiketleme yöntemleri kullanılabilir.
- Kavram öğretimi sırasında çocuğun gelişim göstermesi için olumlu pekiştireç kullanmak önemlidir. Olumlu pekiştireçler sayesinde çocuğun motivasyonu artar ve öğrenme isteği çoğalır.
- Çocuklara kavramları öğretirken onların gelişim göstermesi için olumlu pekiştireç kullanmak önemlidir. Olumlu pekiştireçler sayesinde çocuğun motivasyonu artar ve öğrenme isteği çoğalır.
- Çocuklara kavramları öğretirken onların gelişim göstermesi için olumlu pekiştireç kullanmak önemlidir. Olumlu pekiştireçler sayesinde çocuğun motivasyonu artar ve öğrenme isteği çoğalır.
Kavram Öğretiminde Kullanılan Teknikler
- Görsel Yardımcı Teknikler: Kavram öğretimi sırasında çocuklara çeşitli görseller (resim, fotoğraf, video) göstermek etkili bir yöntem olabilir. Görsel yardımlar, çocukların kavramı daha iyi anlamalarına ve hatırlamalarına yardımcı olur.
- İşitsel Yardımcı Teknikler: Kavramların seslerini veya ilgili sesleri çalmaktan şarkılar söylemeye kadar çeşitli işitsel uyaranlar sağlamak da kavram öğretiminde etkili olabilir.
- Dokunsal Yardımcı Teknikler: Özellikle erken dönem çocukluk döneminde dokunsal (temas) uyaranlar sağlamak oldukça önemlidir. Çocuklarla kumda, su içinde ya da çeşitli malzemelerle çalışarak onların farklı dokuları tanımasına ve bu sayede yeni kavramlar öğrenmesine yardımcı olabilirsiniz.
- Hareket ve Eylem Teknikleri: Çocuklarla birlikte hareket etmek ve eylemde bulunmak (zıp zıplamak, topu yuvarlamak gibi) çocukların beden imajını geliştirdiği gibi yeni kavramlar öğrenmesini de sağlar.
- Oyun Teknikleri: Kavram öğretimi sırasında oyunlaştırma tekniğinden yararlanabilirsiniz. Renk avı oyunu, şekil avı oyunu gibi farklı oyunlar sayesinde çocuklarla eğlenceli vakit geçirebilirken onların farklı renkleri ve şekilleri tanımasına da yardımcı olabilirsiniz.
- Tartışma ve Sohbet Teknikleri: Kavram öğretimi sırasında çocuklarla birlikte resim kitapları okumak, videolar izlemek ve ardından bu materyaller etrafında tartışmalar yapmak veya sohbetler gerçekleştirmek de etkili bir öğrenme yöntemi olabilir.
- Grup Çalışmaları: Kavram öğretimi sırasında bireysel çalışmalar yapılabileceği gibi grup halinde çalışmalar da gerçekleştirilebilir. Grup halinde yapılan çalışmalar, çocukların sosyal becerilerinin gelişmesine yardımcı olabileceği gibi onların birbirlerinden de öğrenmelerini sağlar.
Kavram Öğretiminde Kullanılan Yöntemler
- Sınıflandırma Yöntemi: Sınıflandırma yöntemi ile çocuklara farklı nesneler gösterilir ve bu nesnelerin hangi gruba ait olduğu sorulur. Bu sayede çocuklar farklı sınıflandırmaları tanırken aynı zamanda sınıflandırmanın kendisini de öğrenirler.
- Özellikler Belirleme Yöntemi: Kavramın özelliklerini belirleyerek Kavram öğretimi yapılabilir. Örneğin; “Bu topun rengi mavi, topun dokusu yumuşak, topun sesi ne?” gibi sorular sorarak çocuğun dikkatini kavramın diğer özelliklerine de çekmek gerekir.
- Kavram Haritası Yöntemi: Kavram haritası yöntemi ile çocuklara tek bir kavram etrafında düşünceleri organize etme fırsatı bulur. Örneğin; “Hayvanlar” başlığı etrafında hayvanlarla ilgili düşünceler organize edilebilir.
- Görüşlerin Geliştirilmesi Yöntemi: Bu yöntemde çocuklara çeşitli resimler gösterilir ve resimler etrafında görüşlerini ifade etmeleri istenir. Çocukların resimler hakkındaki görüşlerini ifade etmeleri, onların düşüncelerini geliştirmelerine yardımcı olur.
- Açıklama Yöntemi: Açıklama yöntemi ile öğretmen ya da ebeveyn, bir kavramın nasıl oluştuğunu, nasıl kullanıldığını veya nasıl çalıştığını açıklar. Bu sayede çocuklar kavramın oluşumu hakkında bilgi edinir ve onu nasıl kullanmaları gerektiğini öğrenirler.
- Gözlem Yöntemi: Gözlem yöntemi ile çocuklar çevrelerinde meydana gelen olayları gözlemleyerek çeşitli kavramlar hakkında bilgi edinebilirler. Örneğin; yağmurun yağmasıyla birlikte yerlerin ıslak olması gibi olayları gözlemleyerek çocuklar ıslaklığın ne olduğunu ve neye sebep olduğunu anlayabilirler.
Kavram Öğretiminde Yer Alan Kavramlar
- Zıt Kavramlar: Çocuklara öğretilen kavramlardan biri de zıt kavramlardır. Çocuklara sıcak-soğuk, büyük-küçük gibi zıt kavramlar öğretilerek onların kelime dağarcığının genişlemesine yardımcı olunur.
- Eş Kavramlar: Eş kavramlar konusunda da dikkatli olmak gerekir. Çünkü çocuklar eş kavramların aynı anlama geldiğini düşünebilir. Örneğin; “Bu elma kırmızı” derken “kırmızı” kelimesinin “kırmızı renkli” ya da “kırmızı numaralı” anlamına geldiğini düşünmesi gerekir.
- Cins-Kinds Kavramlar: Cins-kinds kavramlar konusunda da dikkatli olunmalıdır. Cins-kinds kavrama örnek olarak; meyve-elma, araç-otomobil vermek mümkündür.
- Meyve-Kalıp Kavramlar: Kalıp kavram meyve türlerinin oluşturduğu geniş bir gruptur. Kalıp kavram olan meyve aracılığıyla çocuklara elma, armut, muz gibi farklı meyve türleri tanıtılır.
- Şekil Kavramları: Şekil kavramları konusunda da dikkatli olunmalıdır. Çünkü bazı şekillerin hem farklı hem de aynı isimleri olabilir (üçgen-dörtgen). Ayrıca bazı şekillerin özellikleri (kenar sayısı, köşe sayısı) çocuklara öğretilerek şeklin daha iyi tanınması sağlanabilir.
- Renk Kavramları: Renk kavramlarını tanımak ve bilmek de yine çocukların öğrenmesi gereken önemli kavramlardandır. Renklerin isimlerini bilmek kadar renk tonlarını ayırt edebilmek de önemlidir (mavi-lacivert).
- Zaman Kavramları: Zaman kavramını öğrenmek çok kolay olmamakla birlikte öğrenilmesi gereken önemli bir kavramdır. Zaman kavramı saat takibi yaparak ya da günlük aktiviteleri zamanla ilişkilendirerek öğrenilebilir (öğle yemeğini 12’de yemek gibi).
- Büyüklük-Küüklük Kavramları: Büyüklük-küüklük kavramları renk ya da sayılarla ilişkilendirilerek öğretilir (büyük mavi top-büyük mavi top). Büyüklük-küüklük aynı zamanda boyut olarak da öğretilir (büyük elma-büyük elmaca).
Kavram Öğretiminin Önemi
- Kavram öğretimi sayesinde çocuklar çevrelerinde olup bitenleri daha iyi anlarlar ve yorumlarlar.
- Kavram öğretimi ile çocuklar bilişsel olarak daha karmaşık düşünceler oluşturabilir ve bu düşünceleri günlük hayatlarında kullanabilirler.
- Kavram öğretimi sayesinde çocuklar temel ihtiyaçlarını daha iyi ifade edebilirler (aile bireyleri, ev eşyaları vb.).
- Kavram öğretimi ile birlikte hayal güçleri gelişir ve yeni fikirler oluştururlar.
- Kavram öğretimi sayesinde sosyo-duygusal gelişimleri desteklenir.
- Kavram öğretimi ile birlikte motor becerileri gelişir (özellikle erken dönem dönemde).