Türkçede anlam çözümleme, kelimelerin gerçek ve mecaz anlamlarını bulup bu anlamları bir bütünlük içerisinde değerlendirme işlemidir. Tahlil kelimesi Arapçadır ve ‘çözmek, ayırmak’ anlamına gelir. Bu kelime çoğunlukla edebi eserlerin açıklanması, kelimelerin etimolojik kökenleri, çağrıştıkları anlamlar, kullanıldıkları bağlam ve cümledeki işlevleri bakımından incelenmesini anlatan anlam çözümleme işlemi ile birlikte kullanılır. Tahlil işlemi, kelimeleri tanımayı ve bağlamda doğru anlamlandırmayı sağladığı gibi söz varlığımızı da zenginleştirir. Farklı bağlamlarda kelimenin anlamını tahlil ederken kelimenin etimolojik kökenünü bilmek de önemlidir. Anlam tahlili (anlam çözümleme), Türkçe sınavlarında sıkça karşılaşılan bir konudur. Konu anlatımı ve örneklerle desteklenen bu yazıda Türkçede anlam çözümleme nedir, nasıl yapılır ve kelime tahlili örnekleri nelerdir sorularına yanıt bulacaksınız.
Anlam Çözümleme Nedir?
Anlam çözümleme, Türkçede kelimelerin gerçek ve mecaz anlamlarını bularak bu anlamları bir bütünlük içinde değerlendirme işlemidir. Bu işlem, kelimenin etimolojik kökenünü bilerek yapılabilir. Tahlil işlemi, kelimenin gerçek ve mecaz anlamını bulmayı, bağlama göre farklı anlamlarını açıklamayı içerir. Bu işlem sayesinde kelimeleri daha iyi tanır, onları bağlam içinde doğru anlamlandırır ve söz varlığımızı zenginleştiririz.
Anlam Çözümleme Nasıl Yapılır?
Anlam çözümleme işlemi yapılırken öncelikle kelimenin cümledeki konumuna dikkat edilmelidir. Daha sonra cümledeki diğer kelimelerle ilişkisi ve cümlenin genel anlamı da göz önünde bulundurulmalıdır. Bu sayede kelimenin gerçek anlamı ile mecaz anlamı arasında gidip gelen çağrışımları cümle içinde açıklanabilir.
Kelime Tahlili Nedir?
Kelime tahlili, bir kelimenin etimolojik kökenini inceleyerek o kelimenin gerçek ve mecaz anlamlarını bularak cümledeki diğer kelimelerle ilişkisi içerisinde değerlendirme işlemidir.
Bu işlem genellikle Türkçe derslerinde anlam bilgisi konusunu işlerken öğrencilere kazandırılması gereken bir beceridir. Öğrencilerin tahlil ettikleri kelimenin gerçek ve mecaz anlamını bildiği gibi bu iki anlamı da cümledeki diğer kelimelerle ilişkisi içerisinde değerlendirmelidir.
Kelimelerin Gerçek ve Mecaz Anlamı Nedir?
Bir kelimenin gerçek anlamı, o kelimenin sözlükteki tanımıdır. Mecaz anlamı ise o kelimenin başka bir şeyle benzerlik göstererek çağrıştırdığı anlamdır.
Örneğin:
-
Göz kelimesinin gerçek anlamı “bir ışık kaynağından yansıyan ışınların retinanın üzerinde oluşturduğu görüntü”dir. Bu kelimenin mecaz anlamı ise “korku, merhamet gibi duyguların simgesi olan göz” veya “bir şeyi görme yetisi”dir.
-
Dil kelimesinin gerçek anlamı “besinleri ağızdan boğaza ileten organ”dır. Bu kelimenin mecaz anlamı ise “konuşma yeteneği”dir.
-
Kafa kelimesinin gerçek anlamı “göz, burun, ağız gibi hayati organları içeren baş”tır. Bu kelimenin mecaz anlamı ise “akıl”dır.
-
Kalp kelimesinin gerçek anlamı “kan dolaşımını sağlayan içi boş kaslar tarafından yapılmış organ”dır. Bu kelimenin mecaz anlamı ise “duyguların merkezi”dir.
-
Deniz kelimesinin gerçek anlamı “okyanuslarla birleşen tuzlu su kütlesi”dir. Bu kelimenin mecaz anlamı ise “çokluk”tur.
-
Toprak kelimesinin gerçek anlamı “hayatın oluşabilmesi için gerekli doğal kaynakların bulunduğu yüzey”dir. Bu kelimenin mecaz anlamı ise “bir kişinin vefat etmiş olduğu yer”dir.
Aşağıdaki Kelimelerin Gerçek ve Mecaz Anlamlarını Bulunuz:
Aşağıdaki cümlelerde geçen kelimelerin gerçek ve mecaz anlamlarını bulmak için her bir kelimeyi tahlil edelim:
1. İkimiz de orada yoktuk; ikimizin de ruhu bile duymadı bu hüzünlü ayrılığı.
- Ruh: Gerçek Anlamı: Canlıların bedenlerinde hayat veren manevi varlık; Mecaz Anlamı: Duygu durumu
2. Umut dolu günler var; geçmişi karartma, önüne bak!
- Gün: Gerçek Anlamı: 24 saat; Mecaz Anlamı: Zaman dilimi
3. Dağlardan gelen o su sesine şimdi neredeyse uykuya dalmak üzereyim.
- Ses: Gerçek Anlamı: Ses tellerinin titreşimi sonucu oluşan ses dalgaları; Mecaz Anlamı: Ulaşılan bilgi
4. Gözlerim yüreğimden bir şeyler çalıyor.
- Göz: Gerçek Anlamı: Işık yansımalarının retinanın üzerinde oluşturduğu görüntü; Mecaz Anlamı: Bakışlar
5. Bütün bir kış baharı bekledik biz; köyde sonbahar geldi hâlâ farkında değiliz!
- Kış: Gerçek Anlamı: 12 ayın kış mevsimi olan 21 Aralık-20 Mart tarihleri arası; Mecaz Anlamı: Soğuk günler
6. Taht kuralıma gittiğimizde üstüme bahar rüzgarları çarpmıştı.
- Bahar: Gerçek Anlamı: 12 ayın bahar mevsimi olan 21 Mart-21 Haziran tarihleri arası; Mecaz Anlamı: Güzel günler
7. Zaman geçtikçe insanın sabrı azalıyor; bu hayatta başımıza gelen kötülüklere karşı artık dayanacak gücümüz kalmadı!
- Zaman: Gerçek Anlamı: Saat ile ölçülen zaman dilimi; Mecaz Anlamı: Yaşam süresi
8. Yanımdan bir kuş geçti; o kadar hızlıydı ki göremedim bile!
- Kuş: Gerçek Anlamı: Kanatlı omurgalı hayvanlar sınıfına ait canlı; Mecaz Anlamı: Hızlı geçen nesne
9. Elime hiç kalem almadım o gün; sayfalar ellerimde dans ediyordu!
- El: Gerçek Anlamı: Hayvanlarda kolların görevini gören uzuv; Mecaz Anlamı: Kollar
- Kalem: Gerçek Anlamı: Yazmak için kullanılan alet; Mecaz Anlamı: Yazmak
- Sayfa: Gerçek Anlamı: Kitap veya defter yaprağı; Mecaz Anlamı: Kağıt
- Dans etmek: Gerçek Anlamı: Müzik eşliğinde vücut hareketleri yapmak; Mecaz Anlamı: Bir şeylerin hareket etmesi
10. Onun içinde bir ateş var ki beni yakıyor!
- Ateş: Gerçek Anlamı: Yanıcı maddelerin yüksek sıcaklıkta yanmasıyla oluşan ışık ve sıcaklık; Mecaz Anlamı: Tutku
Kelime Tahlili Örnekleri
Aşağıdaki örneklerde verilen cümlelerde geçen bazı kelimelerin tahlillerini yaparak gerçek ve mecaz anlamlarını belirleyeceğiz:
1. Beyin haritasında kahve içmek gibi alışkanlıklar yer alıyor.
-
Beyin: Gerçek Anlamı: Merkezi sinir sisteminin en önemli parçasıdır; Mecaz Anlamı: Akıl, zeka
-
Kahve: Gerçek Anlamı: Çekirdeklerinden yapılan içecek; Mecaz Anlamı: Kahvenin içindeki kafein
-
Yer almak: Gerçek Anlamı: Bir yerde olmak; Mecaz Anlamı: Bulunmak, saygıda bulunmak
2. Unutulan eski arkadaşlıkların yeniden canlandığı günler gelecektir elbet!
-
Kavuşmak: Gerçek Anlamı: Bir araya gelmek; Mecaz Anlamı: Yeniden görüşmek
-
Kavuşmak: Gerçek Anlamı: Bir araya gelmek; Mecaz Anlamı: Yeniden görüşmek
-
Canlanmak: Gerçek Anlamı: Canlanmak, hayata dönmek; Mecaz Anlamı: Yeniden başlaması, tekrar yaşanması
3. Paradan çok dostum olsun dediklerimiz için endişeleniyorum dostlarım!
-
Dost: Gerçek Anlamı: Arkadaş, yoldaş; Mecaz Anlamı: Yoldaşlık eden insan
-
Korkmak: Gerçek Anlamı: Çekinmek, ürkmek; Mecaz Anlamı: Endişelenmek
-
Kavuşmak: Gerçek Anlamı: Bir araya gelmek; Mecaz Anlamı: Yeniden görüşmek
4. Baharı beklemek zorunda kalmayalım dostlarım!
-
Bahar: Gerçek Anlamı: İlkbahar mevsimi; Mecaz Anlamı: Güzel günler
-
Kavuşmak: Gerçek Anlamı: Bir araya gelmek; Mecaz Anlamı: Yeniden görüşmek
5. Nasıl güzel günler görecek bu gençler?
-
Güzel: Gerçek Anlamı: Estetik olarak hoş görünen; Mecaz Anlamı: Mutlu, iyi günler
-
Bakalım: Gerçek Anlamı: Bakıp görmek (görecek); Mecaz Anlamı: Düşünüp düşünmeyecek mi?
6. Kim bilir belki de yarınlar bizim olacak!
-
Bilmiyorum: Gerçek Anlamı: Bilmemek; Mecaz Anlamı: Umut etmek, hayal etmek
-
Bakalım: Gerçek Anlamı: Bakıp görmek (görecek); Mecaz Anlamı: Düşünüp düşünmeyecek mi?
7. Olumsuzluklar da geçer dostlarım!
-
Dostlarım: Gerçek Anlamı: Arkadaşlarım; Mecaz Anlamı: Yakın arkadaşlarım, dostlarım
-
Düşünmek: Gerçek Anlamı: Zihni meşgul etmek; Mecaz Anlamı: Düşünme eylemi yapmak (geçer mi?)
8. Olumsuzlukları geride bırakıp dostluklarımızla güçlenelim!
-
Dostluk: Gerçek Anlamı: Arkadaşlık ilişkisi; Mecaz Anlamı: Dostluğumuzun kuvveti
-
Kavuşmak: Gerçek Anlamı: Bir araya gelmek; Mecaz Anlamı: Yeniden görüşmek
9. Yüreğini sen açmıyorsan dostum! Ben neyleyim?
-
Açmak: Gerçek Anlamı: Açıp görünür hale getirmek (açma); Mecaz Anlamı: İtiraf etmek
-
Dostum: Gerçek Anlamı: Arkadaşım; Mecaz Anlamları: Dostum, arkadaşım
10. Hayallerimizi gerçekleştirecek olan bizleriz!
-
Düşlemekten vazgeçip onları gerçekleştirmek için çabalayalım.