Tariz Nedir?
Tariz, edebiyat terimi olarak sözün gerçekte ifade edilen anlamın tam tersini anlatmak için söylediği bir anlatım biçimidir. Bu sanatta, devrim niteliğinde bir eleştiri ya da alay içerir ve dokunma, iğneleme gibi ifadelerle zenginleşir. Tariz, ters anlamlı ifadeler kullanarak bir durumu, kişiyi veya olayı eleştirme veya sakince alay etme sanatıdır. Yani bir şeyi ifade ederken onun zıttını sahiplenerek ifade ederiz.
Türk edebiyatında tariz genellikle şiir ve nesirlerde kullanılır. Tariz, ironik bir üslup gerektirir ve sözün zıt anlamda kullanılması nedeniyle okuyucuda düşünme ve sorgulama yaratır. Dolayısıyla yazılan eserler, yer yer ciddiyetten uzaklaşıp mizahi bir hale gelebilir.
Bu sanat, daha çok şairler arasında popülerdir. Şiirlerde toplumsal eleştiriyi gerçekleştirmek ve karmaşık durumları basit bir şekilde aktarabilmek için kullanılabilir. Özellikle geleneksel Türk edebiyatında tariz, akıcı bir dil ve anlam zenginliği açısından önemli bir yer teşkil etmektedir.
Tariz Özellikleri
Tariz, belirli özelliklere sahip bir edebi terimdir. İlk olarak, üstü kapalı bir şekilde yapılan eleştirileri yansıtır. Yazarlar, bu tür söylemler aracılığıyla hedeflerine derin bir etkide bulunarak eleştirilerini daha incelikle sunarlar. Bu da metinlerin gizemli bir hava kazanmasını sağlar.
İkinci olarak, tariz sanatında iletişim, ironi ve mecaz kullanımı ön plana çıkar. Sözcüklerin olağan anlamlarından uzaklaşarak, tersini kastetme özelliği, okuyucuların eserin altında yatan gerçek anlamı çözmesini gerektirir. Bu durum, edebi eserlerin çok katmanlı bir yapı kazanmasına yardımcı olur.
Üçüncü olarak, tariz, güçlü bir gözlem yeteneği gerektirir. Yazarı, toplumsal durumları ve insan ilişkilerini eleştirirken, ince detayları yakalayıp aktarabilmesi için belirgin bir gözlem ve analiz yeteneğine sahip olmalıdır. Bu da, tariz sanatının derinlemesine bilgi ve sezgi gerektirdiğini gösterir.
Tariz Örnekleri
Tariz sanatı, edebiyatımızda birçok örneğe sahiptir. Özellikle şairlerin eserlerinde yer alan bu tür sözcük oyunları, okuyucunun dikkatini çekmekle kalmaz, aynı zamanda düşündürür. Örnek vermek gerekirse, ünlü Osmanlı şairlerinden Nefi’nin aşağıdaki dörtlüğü, tariz sanatının güzel bir örneğidir:
Bize kafir demiş Müfti Efendi,
Tutarım ben ona diyem müselman;
Varıldıkta yarın ruz-i cezaya
İkimiz de çıkarız anda yalan.
Burada şair, bir tartışma ortamında kendisine ‘kafir’ diyen bir makama, yalnızca görünüşte karşılık vermektedir. Ancak asıl mesajında bu durumu alaya alarak, derin bir ironi sunmaktadır. Bu tür örnekler, toplumsal olaylara yönelik eleştirinin şiir yoluyla yapılabileceğini gösterir.
Bir başka örnek ise:
O kadar açık konuştu ki söylediklerinden hiçbir şey anlamadık.
Bu ifade, görünüşte açık bir iletişim önerirken aslında tam zıttını ifade ediyor; bu da okuyucuya, aradaki gerilimi ve karmaşayı hissettiriyor.
Ayrıca şairlerin eserlerinde kullandığı şu dörtlükte de tariz sanatının etkili bir örneği karşımıza çıkmaktadır:
Öyle hızlıydı ki kaplumbağa ile yarışırdı.
Bu cümlede, ‘hız’ kelimesi ile ‘kaplumbağa’ terimi arasındaki çelişki, okuyucuya ince bir mizah sunarak, tariz sanatının bir parçası olarak değerlendirilir. Burada, kaplumbağa hantal bir canlıdır ve bunun zıttında bir hız ifadesi alaycılıkla sunulmaktadır.
Tariz ve Mizah İlişkisi
Tariz sanatı, sık sık mizah ile ilişkilendirilir. Bu durum, edebi eserlerde güldürü unsuru yaratmak için giderek daha yaygın bir hale gelmiştir. Yazarlar, okuyucularının duygu ve düşüncelerini etkilemek, toplumsal normlara eleştiride bulunmak ve gündemle ilgili konuları mizahi bir dille sunmak amacıyla tariz sanatını kullanabilirler.
Özellikle dönem şairleri, tariz kullanarak toplumsal sorunları ele alırken mizahi bir hava yaratır. Bu sayede, eleştirdikleri durumları doğrudan değil ama dolaylı olarak ele alarak, toplumun dikkatini çekmeyi başarırlar. Mizah kullanımı, okuyucu üzerinde daha etkili bir sonuç yaratır because it can make the reader both smile and think about the underlying message.
Örneğin, şu cümledeki mizahi yan: ‘Bir nasihatım var zamana uygun, tut sözümü yattıkça yat uyuma.’ Bu cümlede ‘yattıkça yat uyuma’ ifadesi, düz bir mantıkla zıt yönde kullanılarak okuyucuda hem gülümseme hem düşündürme niyeti taşır.
Tariz Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Tariz sanatı kullanırken, birkaç noktaya dikkat edilmesi gerekir. Birincisi, anlamsal yönlerini iyi planlamak gereklidir; çünkü özlü bir ifade yaratmak için kullanılan sözcüklerin uyumlu bir şekilde zıtlık yaratması önemlidir. Ayrıca, okuyucunun durumu hemen algılayabilmesi için kullanılan ironinin ölçüsünü iyi ayarlamak gerekmektedir.
İkincisi, tariz sanatında bir hedef belirlemek önemlidir. Yazılan eserlerin amacı sadece eğlendirmek değil, aynı zamanda belirli bir eleştiri veya mesaj da içermelidir. Tariz, okuyucunun düşünmesini sağlamalı ve üzerine düşünmeye teşvik etmelidir.
Son olarak, tariz yazımında dilin akıcılığına ve anlatımın bütünlüğüne dikkat edilmelidir. Kullanılan sözcükler ve cümle yapıları arasındaki uyumun sağlanması, metnin anlaşılabilirliğini ve etkileyiciliğini artırmak açısından kritik öneme sahiptir.
Sonuç
Sonuç olarak, tariz sanatı, edebi bir dille toplumsal ve bireysel konuları eleştirme aracı olarak son derece etkili bir yöntemdir. Tariz, yalnızca kelime oyunları değil, aynı zamanda derin bir eleştiri, gözlem ve mizah barındırır. Edebiyatımızda önemli bir yere sahip olan bu sanat dalı, okuyucu ile yazar arasında karmaşık ama anlamlı bir bağ kurar. Tariz kullanılarak yaratılan eserler, sıradanlıktan uzaklaşıp zengin bir dil ve içerik kazanarak okuyucuların zihninde farklı kapılar açar.