Giriş
Bloom’un bilişsel alan taksonomisi, eğitim alanında hedeflerin belirlenmesine yardımcı olan önemli bir yapı sunar. İlk olarak 1956 yılında Benjamin Bloom ve ekibi tarafından geliştirilen bu model, öğrencilerin bilişsel becerilerinin geliştirilmesini hedef alır. Eğitimciler, öğrencilerin hangi düzeyde bilgi edindiğini anlamak için bu taksonomiyi kullanarak ders planları hazırlamakta ve değerlendirmeler yapmaktadırlar. Taksonomi, bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme olmak üzere toplamda altı farklı basamaktan oluşmaktadır.
Bloom’un Bilişsel Alan Taksonomisi Nedir?
Bloom’un bilişsel alan taksonomisi, bireylerin bilişsel becerilerini artırmak için geliştirilen bir modeldir. Bu modelin temel amacı, öğrenme süreçlerini basitten karmaşığa doğru sıralamaktır. Her bir basamak, öğrenme düzeylerinin belirlenmesini ve öğrencilerin bu düzeylere ulaşmaları için gereken bilgi ve becerilerin tanımlanmasını sağlar. Bu bağlamda, eğitimciler daha etkili öğretim stratejileri geliştirebilir ve öğrencilerin gelişimlerini daha iyi izleyebilirler.
Bloom Taksonomisinin Belirgin Basamakları
Bloom’un bilişsel alan taksonomisi, aşağıdaki altı basamaktan oluşmaktadır:
- Hatırlama (Remembering): Bilgiyi hatırlama ve tanıma.
- Anlama (Understanding): Bilgiyi anlama, açıklama ve yorumlama.
- Uygulama (Applying): Bilgiyi yeni durumlarda uygulama.
- Analiz (Analyzing): Bilgiyi parçalara ayırma ve anlayarak yapılandırma.
- Değerlendirme (Evaluating): Bilgiyi ölçme, yargılama ve eleştirel düşünme.
- Yaratma (Creating): Bilgiye dayanarak yeni şeyler tasarlama ve özgün çalışmalar üretme.
Bloom’un bu alt basamakları, eğitimcilerin öğrencilerin hangi düzeyde bilgiye sahip olduklarını anlamalarına ve bu bilgiye dayanarak derslerini planlamalarına yardımcı olur.
Bloom’un Bilişsel Alanı Basamakları ve Örnekleri
1. Hatırlama (Remembering)
Bu basamak, bireylerin edinilen bilgileri hatırlama ve tanıma yeteneğini ifade eder. Öğrencilerin akademik alanda başarı göstermeleri için, belirli bilgileri ezbere bilmek önemlidir. Örneğin, tarih dersi kapsamında önemli tarihleri veya formülleri hatırlamak, hatırlama basamağını kapsar. Bu düzeyde bir örnek soru olarak, “Türkiye’nin başkenti neresidir?” sorusu düşünülebilir.
2. Anlama (Understanding)
Anlama basamağı, bilgiyi yorumlama ve açıklama becerisini içerir. Öğrenciler, öğrendikleri bilgileri kendi kelimeleriyle ifade edebilmeli ve kavramalarına dayalı soruları yanıtlayabilmelidir. Örneğin, “Bir metnin ana fikrini nasıl bulursunuz?” sorusu, anlama düzeyindeki bir soru örneğidir.
3. Uygulama (Applying)
Uygulama basamağı, öğrenilen bilgilerin yeni durumlarda kullanılması anlamına gelir. Öğrenciler, matematiksel formülleri çözme veya laboratuvar deneylerinde belirli teknikleri uygulama yeteneğine sahip olmalıdır. Örneğin, “Bir üçgenin alanını nasıl bulursunuz?” sorusu, bu düzeyde bir örnektir.
4. Analiz (Analyzing)
Analiz basamağı, karmaşık bilgilerin parçalarına ayrılarak incelenmesini ve farklı unsurlar arasındaki ilişkilerin anlaşılmasını gerektirir. Bu aşamada öğrencilerin, belirli bir metni veya durumu analiz edebilmeleri önemlidir. Örneğin, “Yazarın ana argümanı nedir ve nasıl desteklenmiştir?” sorusu, analiz düzeyindeki bir örnektir.
5. Değerlendirme (Evaluating)
Değerlendirme basamağı, bir bilginin değerini ölçme ve yargılama yapma becerisini içerir. Bu aşamada öğrenciler, bir argümanı mantıksal olarak değerlendirebilmeli ve kendi görüşlerini oluşturabilmelidir. Örneğin, “Bu teoriyi savunur musunuz, neden?” sorusu, değerlendirme düzeyinde bir örnek sunmaktadır.
6. Yaratma (Creating)
Son basamak olan yaratma, bilgiye dayanarak yeni şeylerin oluşturulması anlamına gelir. Öğrenciler, kendi projelerini tasarlamak veya bir hikaye yazmak gibi özgün üretimler gerçekleştirebilir. Örneğin, “Kendi kısa hikayenizi yazın.” sorusu, yaratma düzeyindeki bir örnektir.
Bloom Taksonomisi ile Örnek Sorular Oluşturma
Bloom’un bilişsel alan taksonomisi, öğretim programları ve sınavlar için etkili soru örnekleri geliştirmeyi amaçlayan bir rehberdir. Eğitimciler, her seviyeye uygun olarak sorular oluşturabilir ve öğrencilerin bilişsel gelişimlerini değerlendirebilirler. Bu bağlamda, örnek sorular aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Hatırlama Düzeyinde: “Fotosentez nedir?”
- Anlama Düzeyinde: “Verilen bir metni özetleyin.”
- Uygulama Düzeyinde: “Bir matematik problemini çözmek için hangi adımları izlersiniz?”
- Analiz Düzeyinde: “Bir hikayede ana karakterin çatışmalarını analiz edin.”
- Değerlendirme Düzeyinde: “Bu çözüm yönteminin uygun olup olmadığını değerlendiriniz.”
- Yaratma Düzeyinde: “Kendi kısa hikayenizi oluşturun.”
Sonuç
Bloom’un bilişsel alan taksonomisi, eğitimde hedeflerin belirlenmesi ve öğrencilerin becerilerini değerlendirmeye yönelik etkili bir araçtır. Bu model, öğretmenlerin öğrencilere daha yapılandırılmış ve anlamlı bir öğrenme deneyimi sunmalarına yardımcı olur. Öğrencilerin çeşitli bilişsel düzeylerde bilgiye erişimi ve bu bilgiyi kullanma yeteneklerinin geliştirilmesi, eğitim sürecinin kalitesini artırır. Eğitimcilerin bu taksonomiyi dikkate alarak hazırladığı içerikler, hem öğretim etkinliklerini zenginleştirir hem de öğrencilerin öğrenme süreçlerini olumlu yönde etkiler.