Giriş
İnsan hakları, her bireyin doğuştan sahip olduğu ve devletler tarafından korunması gereken haklardır. Ancak, Türkiye 2022 yılında birçok insan hakları ihlaline tanıklık etmiştir. Özellikle yaşam hakkı, ifade özgürlüğü ve örgütlenme hakkı gibi temel hakların ihlali, Türkiye’deki insan hakları durumunu ciddi şekilde etkilemiştir.
Yaşam Hakkı İhlalleri
2022 yılı boyunca, Türkiye’de yaşam hakkının ihlaline dair kayda değer olaylar yaşandı. Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın (TİHV) raporuna göre, Kolluk güçleri tarafından gerçekleştirilen yargısız infazlar sonucunda yılın ilk 11 ayında 15 kişi, bunların arasında bir çocuk da bulunmakta, yaşamını yitirdi. Ayrıca, 1 çocuk ve 12 mülteci de meydana gelen çatışmalar sonucunda yaralandı.
Gözaltında yaşamını yitiren bir kişi için de şüpheli bir ölüm haberi düştü. Yaşam hakkının ihlali, sadece devletin güvenlik güçleri tarafından değil; aynı zamanda yapılandırıcı bir şiddetin sonucu olarak da meydana gelmekte ve hükümetin “önleme ve koruma” yükümlülüğünü yerine getirmemesi nedeniyle derinleşmektedir.
Ülke içerisindeki silahlı çatışmalar esnasında, 21 güvenlik görevlisi, 70 militan ve 5 sivilin yaşamını yitirdiği kaydedilmiştir. Kolluk güçleri, dur ihtarına uymayanlara rastgele ateş açarak da yaşam hakkı ihlallerine yol açtı. Bu durumlar, insan hakları kurumları tarafından sıkça gündeme getirilmiştir.
İşkence ve Kötü Muamele
İşkence, Türkiye’deki en ciddi insan hakları ihlali sorunlarından biridir. Anayasa ve evrensel hukuk kurallarına aykırı olarak uygulanan işkence olayları 2022 yılında da artarak devam etti. Resmi gözaltı merkezlerinde işkence ve kötü muameleye maruz kalan toplam 1130 kişi, bu konuyla ilgili TİHV’ye başvurdu ve 700’ü işkence gördüğünü belirtti.
Özellikle barışçıl toplantılara ve gösterilere yapılan polis müdahaleleri sırasında işkence ve kötü muamele iddiaları her geçen gün artmaktadır. Kolluk güçlerinin toplanma özgürlüğü kapsamında yapılan eylemlere müdahalesi, yasaların tanımladığı zor kullama yetkilerinin çok ötesine geçmiş durumda.
Ayrıca, zorla kaybetme vakaları da 2022 yılında artış göstermiş olup, birçok kişinin kaybolduğu ve gözaltında tutulduğu bildirilmiştir. Bu bağlamda, insan hakları aktivistleri ve gazeteciler, hukuksuz bir şekilde gözaltına alınarak baskı ve tehditlere maruz kalmaktadır.
İfade Özgürlüğü İhlalleri
İfade özgürlüğü, demokratik bir toplumun en temel unsurlarından biridir. Ancak 2022 yılında Türkiye’de ifade özgürlüğüne yönelik baskılar, giderek artan bir hızla devam etmiştir. Yıl boyunca en az 64 gazeteci cezaevinde bulunmakta ve toplamda 507 habere erişim engeli getirilmiştir. Sosyal medya üzerinden yapılan paylaşımlar nedeniyle birçok kişi gözaltına alınmış ve yargı önüne çıkarılmıştır.
Özellikle Cumhurbaşkanı’na hakaret iddiasıyla açılan davalar, ifade özgürlüğünü ihlal eden en belirgin örneklerden biridir. 2022 yılında buna ilişkin yargılanmalar artış göstermiştir. Kolluk kuvvetlerinin barışçıl toplanma ve gösterilere yaptığı müdahaleler sonucunda gözaltına alınanların sayısı 5148 olarak belirtilmiştir.
Sosyal medya üzerindeki muhalif paylaşımlar nedeniyle çok sayıda kullanıcı gözaltına alınırken; muhalif eleştirileri engellemeye yönelik yasalar da genellikle sıkı bir şekilde uygulanmaktadır. Bu durum, Türkiye’deki özgür düşünce ve ifade etme serbestisini ciddi şekilde tehdit etmektedir.
Örgütlenme Hakkı İhlalleri
Örgütlenme hakkı, bireylerin haklarını savunabilmeleri açısından kritik önem taşımaktadır. Ancak, 2022 yılında Türkiye’de insan hakları örgütlerine ve sivil toplum kuruluşlarına yönelik baskılar artmıştır. En az 126 kişi gözaltına alınmış ve birçok insan hakları savunucusunun hakları ihlal edilmiştir.
HDP (Halkların Demokratik Partisi) üye ve yöneticilerine yönelik gözaltı ve tutuklamalar, örgütlenme hakkının ihlaline açık bir örnek teşkil etmektedir. 375 kişi gözaltına alınmış ve 69 kişi tutuklanmıştır. Bu durum, bireylerin kendilerini temsil etmeleri ve haklarını savunmaları bakımından önemli kısıtlamalar getirmiştir.
Bununla birlikte, toplumsal alanda çeşitli etkinliklerin yasa dışı olarak yasaklanması da örgütlenme hakkını ciddi şekilde ihlal eden bir başka örnektir. Sivil toplumun bu tür baskılara maruz kalması, demokrasi ve insan haklarının korunması açısından kaygı verici bir durumdur.
Mülteciler ve Göçmenler Üzerindeki Hak İhlalleri
Türkiye, dünyada en fazla mülteci ve sığınmacıya ev sahipliği yapan ülkelerden biridir. Ancak, bu kişilerin hakları sıklıkla ihlal edilmektedir. 2022’de mültecilere yönelik ayrımcı politikaların yanı sıra şiddet ve nefret söylemiyle de karşılaşmışlardır. Cinsiyet kimliği ve etnik köken üzerinden sistematik ayrımcılık, bu grupların yaşamını tehdit eder hale gelmiştir.
Özellikle Türkiye’yi transit geçiş yoluyla Avrupa’ya ulaşmaya çalışan mülteciler, insan kaçakçıları tarafından ciddi tehlikelere maruz bırakılmakta ve yaşamlarını yitirmektedir. Uygulanan politikalar nedeniyle mülteci ve sığınmacı çocukların eğitim ve sağlık gibi temel haklara erişimleri de sürekli engellenmektedir.
TÜİK verilerine göre, birçok mülteci ve sığınmacı çalışmakta; ancak çalışma koşulları son derece kötü, güvencesiz ve yetersiz ücretlerle zoraki çalışmaktadırlar. Bu da toplumsal dayanışmayı zayıflatmakta ve insan haklarının ihlali olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sonuç
Özetle, 2022 yılı Türkiye’de insan hakları açısından kaygı verici gelişmelere sahne olmuştur. Yaşam hakkının ihlalinden işkence ve kötü muameleye, ifade özgürlüğü kısıtlamalarından örgütlenme haklarının ihlaline kadar geniş bir yelpazede insan hakları ihlalleri yaşanmıştır. Mültecilerin durumu ise bu hak ihlallerinin bir başka önemli başlığıdır. Türkiye’nin bu sorunları çözerek insan haklarını tekrar göz önünde bulundurması, yalnızca bireylerin değil, toplumsal barışın tesisi açısından da elzemdir.